تقابل «دورکیم» و شریعتی در مسئله «احساس دینی»
تقابل «دورکیم» و شریعتی در مسئله «احساس دینی»
منبع: خبرگزاری ایکنا
تاریخ: ۱۵ اسفند ۱۳۹۶
به گزارش ایکنا؛ همایش «خوانش انتقادی جامعه‌شناسی دورکیم و مسائل جامعه ایران، یک قرن پس از دورکیم» ظهر امروز در دانشگاه خوارزمی برگزار شد. سیدجواد میری که به عنوان سخنران در این همایش حضور داشت با عنوان «احساس دینی و احساس اجتماعی» به بحث پیرامون «نقد شریعتی بر جامعه‌شناسی دین دورکیم» پرداخت و گفت: یکی از آثار بسیار مهم شریعتی در حوزه دین پژوهی، کتاب تاریخ و شناخت ادیان است که کمتر مورد توجه جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان ایرانی قرار گرفته است. کم اقبالی به این اثر، موجب گشته که در سطح جهانی نیز به تئوری‌‌های شریعتی در حوزه جامعه‌شناسی دین توجه شایسته‌ای صورت نگیرد و غالباً شریعتی را در قالب معلم انقلاب خوانش کنند، در حالی که اگر از منظر آکادمیک به منظومه فکری شریعتی بپردازیم چنین برداشتی یک نقصان عمیق است.
(بیشتر…)مصدق، تبار سیاسی شریعتی | محمدامین قانعی راد (ماهنامه ایران فردا ـ خرداد ۱۳۹۶)
مصدق، تبار سیاسی شریعتی
محمدامین قانعی راد*
منبع: ماهنامه ایران فردا
تاریخ: خرداد ۱۳۹۶
شریعتی تحت تأثیر آموزه‌های پدرش محمدتقی شریعتی در کانون نشر حقایق اسلامی مشهد قرار داشت. این کانون از جنبش ملی کردن نفت حمایت می‌کرد و در فعالیت‌های سیاسی به طرفداری از مصدق مشارکت داشت: «پس از روی کار آمدن مصدق، محمدتقی شریعتی رهبری جمعیتی را بر عهده گرفت که تابلو «شرکت نفت ایران و انگلیس» را از سردر دفتر آن در خیابان طبرسی پایین کشیدند و تابلو «شرکت ملی نفت ایران» را به جای آن نصب کردند». کانون که از مصدق و کاشانی حمایت می‌کرد، در اسفند ۱۳۳۱ در پی رد تقاضای مصدق برای تمدید اختیارات اجرایی‌اش از جانب کاشانی، به عنوان رئیس مجلس، مخالفت خود با کاشانی و حمایت خود از مصدق را اعلام کرد در سال‌های پس از کودتای ۱۳۳۲ نیز هواداری از مصدق، فضای سیاسی کانون را تحت تأثیر خود قرار داده بود و شریعتی جوان در این فضای سیاسی و مذهبی می‌بالید و می‌اندیشید. در هنگام کودتا شریعتی ۲۰ ساله مانند بسیاری از جوانان و روشنفکران آن زمان شدیداً از شکست نهضت ملی و کودتای ۱۳۳۲ بر علیه محمد مصدق آزرده شد. برای شریعتی سقوط محمد مصدق یک رخداد غم‌انگیز بود و او، که زندگی خود را بر اساس دوره‌های پنج ساله تقسیم‌بندی می‌کرد، ارجاعات معناداری به این رخداد می‌کند: «از اول نوجوانی تا ۲۸ مرداد ۳۲ و سقوط دکتر مصدق و آغاز دیکتاتوری، پنج سال. از این دوره تا تشکیل نهضت مقاومت ملی مخفی که از ۱۳۳۷ به هم خورد و دستگیر شدیم، پنج سال. از ۳۸ تا ۴۳ در اروپا، پنج سال…». شریعتی مصدق را پیشوای خود می‌نامد: «مصدق، مرد آزادمرد، که هفتاد سال برای آزادی نالید . او نهم اسفند روز بازگشت دوباره‌ی مصدق به قدرت را روز مقدس می‌خواند: «یادم هست… هفده سال پیش! در سالگرد نه اسفند بود؛ نه اسفند تاریخ مقدسی است، از آن سال هر سال این روز برای من تجدید خاطره‌ی پر از غرور و توفیق و لذت و آزادی بوده است؛ در این روز دکتر مصدق که سقوط کرده بود مجدداً روی کار آمد».
پرونده‌ی ویژه (تقریرات ـ شهریور ۱۳۹۶)
بازخوانی انتقادی نگاه شریعتی به شیعه و روحانیت
منبع: دوماهنامه تقریرات (شماره ۷)
تاریخ: شهریور ۱۳۹۶
مجله تقریرات در شماره هفتم خود با طرح پرونده‌ای به بازخوانی انتقادی نگاه شریعتی به شیعه و روحانیت پرداخته است . دو عنوان از این پرونده با نام « شریعتی قائل به حذف روحانیت نبود» و «نیز روحانیت منهای شریعتی » از مواردیست که در پرونده دیده می شود.
اندیشهٔ شریعتی به مثابه مجموعه‌ای از چیزهای کوچک | مصطفی مهرآیین (کانال تلگرام رخداد تازه ـ آذر ۱۳۹۶)
اندیشهٔ شریعتی به مثابه مجموعه‌ای از چیزهای کوچک
مصطفی مهرآیین
منبع: کانال تلگرام رخداد تازه
تاریخ: پاییز ۱۳۹۷
چکیده
مهرآیین در این سخنرانی، شریعتی را در کنار متفکرانی چون هانا آرنت، آگامبن و والتر بنیامین قرار می‌دهد. او با استناد به آرای آگامبن و آرنت، شریعتی را متفکری می‌داند که بر فراز ویرانهٔ دو کلیت اندیشهٔ اسلامی و اندیشهٔ غرب ایستاده است و می‌کوشد با گردآوری بازمانده‌های این دو ویرانه، امر تازه‌ای خلق کند. مهرآیین شیوهٔ تفکر شریعتی را در خلق چنین امر تازه‌ای، به شیوهٔ بنیامین شبیه می‌داند. در پایان، براساس خوانشی که از روش‌شناسی تفکر شریعتی دارد، به سه نقد دربارهٔ او پاسخ می‌دهد. به‌زعم مهرآیین، شریعتی چه آنجا که ستایش می‌کند و چه آنجا که ویران می‌کند، درواقع از درون خود سخن می‌گوید.
روشنفكر مدرن ارگانيک انقلابی | کمال اطهاری (روزنامه اعتماد ـ ۹ خرداد ۱۳۹۶)
روشنفكر مدرن ارگانيک انقلابی
شريعتي در روزگار ما در گفت‌وگو با كمال اطهاري
منبع: روزنامه اعتماد
تاریخ: ۹ خرداد ۱۳۹۶
۴۰ سال از مرگ دكتر علي شريعتي (۱۳۵۶-۱۳۱۲) مي‌گذرد، چهره‌اي كه به اذعان هم‌فكران و منتقدانش بدون ترديد موثرترين و سرشناس‌ترين روشنفكر ايراني در دهه‌هاي پيش از انقلاب در رابطه با رخدادهاي سياسي، فرهنگي و اجتماعي ايران است و هيچ گزارش يا تحليلي از ابعاد سياسي، فرهنگي و اجتماعي انقلاب ۱۳۵۷ ايران نمي‌توان ارايه داد، مگر آنكه دست كم در فصلي كوتاه به نام او اشاره كرد. البته اهميت دكتر شريعتي را تنها به آنچه گذشته نمي‌توان خلاصه كرد، او و ميراثش تا به امروز و با گذر ۴ دهه نيز قابل پيگيري است، تا جايي كه به باور تحليلگران و پژوهشگران چهره‌ها و سويه‌هاي متفاوتي از او در تمام اين سال‌ها در ميان نسل‌هاي مختلف پس از انقلاب نقش‌آفريني كرده و همواره محل بحث بوده است. بنياد دكتر علي شريعتي كه فرزندان او مهم‌ترين گردانندگان آن هستند، در چهلمين سالگرد او تصميم گرفته همايشي در تيرماه در بزرگداشت او برگزار كند و طي آن به بازخواني چهار دهه حضور زنده و بحث‌برانگيز دكتر شريعتي در عرصه فرهنگي، اجتماعي و سياسي ايران بپردازد. در همين راستا و با همكاري گروه سياستنامه روزنامه اعتماد تا پيش از برگزاري اين همايش هر هفته تصميم بر آن شده، يكي از جنبه‌هاي اين حضور مورد بازنگري و تامل قرار گيرد. مساله مهم در اين بررسي تحليلي آن است كه اين بازخواني به هيچ عنوان صرفا به «تمجيد و ستايش» اختصاص ندارد و چنان كه رويكرد خود دكتر نيز چنين بود، در اين مطالب تلاش شده جنبه‌هاي متفاوت انديشه و عمل شريعتي در نسبت با وضعيت امروزين مورد نقد و بررسي قرار گيرد.
كمال اطهاري، تحليلگر و پژوهشگر معتقد است كه امروز در گفتمان توسعه نيازمند روشنفكراني غيررسمي هستيم. او در گفت‌وگوي حاضر به مناسبت چهلمين سالمرگ دكتر شريعتي به ارزيابي شرايط روز پرداخته و در به كاربستن مفهوم بحران از تعريف گرامشي بهره مي‌گيرد و با همين رويكرد علي شريعتي را روشنفكر مدرن ارگانيك انقلابي مي‌خواند.
آینده ما و میراث شریعتی | مجتبی مهدوی (روزنامه شرق ـ ۲۵ تیر ۱۳۹۶)
آینده ما و میراث شریعتی
مجتبی مهدوی. استاد علوم سیاسی و مطالعات خاورمیانه، دانشگاه آلبرتا، کانادا
منبع: روزنامه شرق
تاریخ: ۲۵ تیر ۱۳۹۶
زمانه و زمینه اجتماعی ما و شریعتی یکسان نیست. او پدیده‌های زیر را آن‌گونه که ما زیسته‌ایم، تجربه نکرد: ظهور انقلاب، سقوط مدرنیسم اقتدارگرا و به‌دنبال آن تجربه حكومت اسلامي، فروپاشی بلوک شرق، شکست مارکسیسم رسمی و عقب‌نشینی نسبی گفتمان چپ، هژمونی گفتمان نولیبرالیسم و اعلام یک‌طرفه و پیروزمندانه «پایان تاریخ» و ادعای شکست همه گفتمان‌های بدیل توسط نولیبرالیسم، ظهور و افول جنبش‌های اجتماعی معاصر و مترقی در خاورمیانه و شمال آفریقا، گسترش جنبش‌های اسلام‌گرای ذات‌گرا، ظهور گفتمان‌های نو-اورینتالیستی همچون «نبرد تمدن‌ها» و محکومیت فرهنگ و مذهب خاورمیانه به‌عنوان عامل اصلی بحران معاصر و سرانجام فراگیرشدن سیاست‌های تهاجمی نولیبرالیسم تجاوزگر با عنوان «مداخله بشردوستانه» برای نجات عالم و آدم!
بازنمایی جایگاه نام و اندیشه دکتر شریعتی در کتب درسیِ مدارس (سایت بنیاد فرهنگی شریعتی ـ ۱۳۹۶)
بازنمایی جایگاه نام و اندیشه دکتر شریعتی در کتب درسیِ مدارس
جمشید میرزایی
منبع: سایت اینترنتی بنیاد فرهنگی شریعتی
تاریخ: ۱۳۹۶
مقدمه
نوشتن در مورد دکتر علی شریعتی حس ویژه‌ای را می‌طلبد به خصوص برای کسانی که «مخاطبان آشنا»ی اویند. این نوشتار پژوهشی بر خلاف دیگر شریعتی پژوهی‌ها، باید به بعد دیگری از افکار و اندیشه‌های وی می‌پردازد و می‌خواهد نشان دهد که جایگاه نام و اندیشه دکتر علی شریعتی در کتب درسی مدارس ایران کجاست؟ یا این که رویکرد نظام رسمی آموزش و پرورش و کتب درسی مدارس ایران نسبت به دکتر علی شریعتی چگونه است؟ در واقع این پژوهش می‌خواهد نشان دهد که نام و اندیشه این معلم در ورای کلمات و واژگان کتب درسی کجاست؟ به او بسیار بها داده شده است یا نه؟ نسبت به او بی‌تفاوت بوده‌اند و یا محترمانه به فکر محو او از کتب درسی بوده‌اند؟
پارتیزان فکری | گفت‌وگو با سعید حجاریان (ماهنامه مهرنامه ـ ۸ تیر ۱۳۹۶)
پارتیزان فکری
گفت‌وگو با سعید حجاریان
منبع: ماهنامه مهرنامه (شماره ۵۲)
تاریخ: ۸ تیرماه ۱۳۹۶
آقای دکتر! چنانکه از رصد فضای دانشگاه و همچنین نشریات برمی‌آید، موافقت‌ها و مخالفت‌ها با شریعتی هر ساله صورتی جدید به خود می‌گیرد؛ چنانکه امروز و در چهلمین سالگرد وی ناظران به نوعی سردرگم شده‌اند. صورت‌مندی شما از موافقان و مخالفان شریعتی چگونه است؟
واقعیت این است که پس از چهل سال اندیشه دکتر شریعتی از بین نرفته و معتقدم در شرایط کنونی به یک معضل تبدیل شده است؛ البته که باید گفت شریعتی در زمانه حیاتش نیز معضل بود. من نخست از موافقان شریعتی می‌گویم. بعضی عاشق‌اند و امروزه کاملاً خود را هم‌هویت با شریعتی می‌دانند و به اصطلاح آنچنان ذوب هستند که نمی‌توانند خود را از او جدا بدانند و به وی از بالا نظر کنند و نقدی به آثارش وارد آورند. گروه دیگر با آنکه از مریدان دکتر هستند اما به علت تغییر شرایط اجتماعی سعی دارند خوانشی نو از آثار وی به دست دهند یا مثلاً آثار وی را گزینش کنند. چنانکه می‌دانیم دکتر شریعتی نیز چنین دغدغه‌ای داشت و وصیت کرده بود که باید آثارش برای چاپ به تیغ تنقیح سپرده شود و به این منظور آقای حکیمی را انتخاب کرده بود. اما گویا این کار صورت نگرفت و خانواده آثار وی را جمع‌آوری و منتشر کرد. به هر روی افرادی‌که ذیل این گروه تعریف می‌شوند، معتقدند که از مجموعه آثار شریعتی باید بخش‌هایی را کنار گذاشت و بخش‌هایی را برجسته کرد تا برای نسل جدید پیامی داشته باشد. گروه دیگر موافقان که با دکتر همنشین بوده‌اند، تلاش دارند که همان راه را ادامه داده و با چپ نو در اروپا یا بقایای مکتب فرانکفورت که دکتر از میان آنها فقط مارکوزه را می‌شناخت خود را پیوند زده و به اصطلاح به مخاطب، این‌طور القا کنند که اگر شریعتی زنده بود، همین راه را می‌رفت. می‌دانیم که شریعتی از تعبیر «مارکس وبر» استفاده کرد و حال عده‌ای از موافقین او هستند که وجه مارکسیستی‌اش را به کلی کنار گذاشته و جنبه وبری او را چسبیده‌اند. برخی، اصلاح‌طلبان را مصداق این دگردیسی می‌دانند و معتقدند اصلاح‌طلبان ابتدای انقلاب به اندیشه‌های چپ تعلق خاطر داشتند ولی رفته رفته و به طور مشخص بعد از فروپاشی شوروی و همچنین وقوع دوم خرداد احساس کردند برای تئوری‌پردازی به جنبه‌های وبری اندیشه شریعتی احتیاج بیشتری دارند و این‌گونه شریعتی را بازخوانی مجدد کردند و با پالایش اندیشه‌های وی از چپ و همچنین بعضی گرایشات پیشوامحور، گفتمان جدیدی به‌وجود آوردند. گروه دیگری هم هست که افرادی همچون شهریار زرشناس و نشریاتی چون کیهان آن را نمایندگی می‌کنند؛ این موافقان از اندیشه‌های شریعتی در جهت کوبیدن غرب و لیبرالیسم و مظاهر و مصادیق آن استفاده می‌کنند. من معتقدم موافقان با این خطی که به پیش می‌روند بعید نیست که در سالگردهای بعدی مکتبی به نام «شریعتیسم» که پیش‌تر از آن یاد شده بود را رسماً رونمایی و به عنوان متر و معیار و راهبرد از آن استفاده کنند.
روشنفکر مسلح (پرونده‌ی ویژه‌ی ماهنامه مهرنامه ـ تیر ۱۳۹۶)
روشنفکر مسلح
منبع: ماهنامه مهرنامه (شماره ۵۲)
تاریخ: تیر ۱۳۹۶
ماهنامه مهرنامه در شماره ۵۲ (تیر ۱۳۹۶) پرونده‌ای را شامل صفحه با عنوان «روشنفکر مسلح» به شریعتی اختصاص داده است. در این پرونده مقالاتی از محمد قوچانی، عمادالدین باقی، ابراهیم فیاض، بیژن مومیوند، مهدی دریس‌پور، زینب صفری و نیز گفت‌وگویی با سعید حجاریان به چاپ رسیده است.
روشنفکر مسلح | محمد قوچانی (ماهنامه مهرنامه ـ تیر ۱۳۹۶)
روشنفکر مسلح
پژوهشی در نظریه سیاسی علی شریعتی: چگونه «نظریه» امت و امامت به «نظام» امت و امات تبدیل شد؟
محمد قوچانی
منبع: ماهنامه مهرنامه
تاریخ: تیر ۱۳۹۶
