در ستایش راه شریعتی و رویکرد ایدئولوژیک او | حسین مصباحیان (ویژه‌نامه روزنامه شرق ـ ۸ اسفند ۱۴۰۳)
در ستایش راه شریعتی و رویکرد ایدئولوژیک او۱
حسین مصباحیان
منبع: روزنامه شرق
تاریخ: ۸ اسفند ۱۴۰۳
به‌مناسبت دوم آذر۲، نودویکمین زادروز کسی که نوشت: «و تو، چند گامی از حاشیه به درون آی… تا به بوی سخنم، نه به دلالت الفاظم… راه یابی»، (شریعتی، مجموعه آثار ۱۳: ۲۳۱) و با متن به‌گونه‌ای مواجه نشو که گویی «نامه‌ای را می‌خوانی»، بلکه چنان‌که گویی «سرگذشتی را می‌بینی» (شریعتی، مجموعه آثار ۱۳:۲۳۰) و بدان که «هر دلی عقل خویش را دارد» و «بنا به جنس عقلی که دارد دنیا را می‌بیند.» (شریعتی، مجموعه آثار ۱۳: ۱۴)
«اساساً در تعبیر و تلقی ایدئولوژی دچار یک اشتباه شده‌ایم و این اشتباه همان است که غالباً در ذهن روشنفکران دنیای سوم وجود دارد و آن دست یافتن شتابزده به یک وسیله‌ای‌ست که بتواند آنها را در دست یافتن به اهداف سیاسی- اجتماعی- انقلابی‌شان به‌مثابه یک «رساله عملیه» یا یک «آیین‌نامه راهنمایی» یاری نماید، یک ایدئولوژی در چنین صورتی عبارت است از دگم‌هایی که براساس وضع و شرایط خاص موجود شکل گرفته است.» (شریعتی، مجموعه آثار ۲۳: ۱۰۳)
«شرط اول قدم آن است که آنچه را داریم از دست بگذاریم. نوعی شک دکارتی! در اینجا به یک انقلاب گستاخانه فکری و روحی نیازمندیم، شوریدن علیه خویش. باید در این کار اخلاصی مطلق داشت و برای نیل به چنین خلوصی وجودی، باید خود را آماده و قانع کنیم که دغدغه‌مان برای کشف حقیقت، بیش از اثبات حقانیت خودمان باشد.» (شریعتی، مجموعه آثار ۲۳: ۱۴۷)
«نهضت لائیک کردن رژیم حکومت، سازمان‌هاى ادارى، نهادها و تأسیسات اجتماعى و همه وجوه مختلف زندگى در جامعه، یعنى انسانى‌کردن زندگى اجتماعى، یعنى براى زندگى کردن در جامعه قید «انسان بودن» باید جانشین قید «کاتولیک بودن» گردد (شریعتی، مجموعه آثار ۴: ۲۶۷)
(بیشتر…)تاریخ به روایت فاتحان: افشا کن، افشا کن! | سوسن شریعتی (ویژه‌نامه‌ی روزنامه شرق ـ ۸ اسفند ۱۴۰۳)
تاریخ به روایت فاتحان: افشا کن، افشا کن!
سوسن شریعتی
منبع: روزنامه شرق
تاریخ: ۸ اسفند ۱۴۰۳
«نویسنده را هیچ قدرتی جز خواننده‌اش نمی‌تواند ساکت کند.»
علی شریعتی
تاریخ معاصر ما هنوز که هنوز است زندانی روایت فاتحان است و طی این شصت-هفتاد سال اخیر دست به دست شده از این اداره به آن اداره. بیش از نیم قرن است رفرانس اصلی ما درباره «آدم‌ها و حرف»هاشان (از ادیب تا سیاستمدار و انقلابی) ساواک است و گزارشگران ریز و درشتش. امری طبیعی در غیبت حافظه‌های به‌ثبت‌رسیده، حافظه‌های سرکوب‌شده، دستکاری‌شده و فراموشی‌های منتشر. می‌ماند: «بنا بر گفته پرویز ثابتی چه‌کسی اخلاق‌مدار بود و کدام‌یک زن‌باره؟ کدام‌یک پایش لغزید و چه‌کسی بازی خورد؟ متولی قدرت هرچه را که بخواهد از خلوت تا جلوت گزارش داده است و به دنبالش هم هرچه را که خواسته‌اند نشر داده‌اند. تاریخ معاصر ما شده است یک‌سری به‌ثبت رسیده و نشریافته میان خواسته آنها و سلیقه این‌ها.
باقی همه ماجرای رو دست خوردن است و سرهایی که کلاه رفته. یک‌سری افسون‌زدوده بی‌تقصیر. با این‌همه همین اسناد هم غنیمت است؛ اسنادی که محصول «سوژه معترض»اند و بعدها شده‌اند فرصتی تا «سوژه معترض» را از حیثیت بیندازند. کتاب سه‌جلدی «شریعتی به‌روایت اسناد ساواک» که در سال 1377 توسط «مرکز اسناد انقلاب اسلامی» برای اولین بار به چاپ رسید از همان غنایم است. پس از 15 سال سکوت بر سر چیستی «شریعتی و معلمی انقلاب» دیگر وقتش رسیده بود که این غنیمت با دیگران تقسیم شود: مجموعه گزارشات متعدد ریاست‌های سازمان اطلاعات و امنیت کشور شاهنشاهی، اداره یکم (عطاپور)، اداره سوم (مقدم)، مدیر کل اداره سوم و… (ثابتی ) ساواک تهران، شمیران، نواب، ورامین، خراسان، سیستان و بلوچستان، لرستان، آذربایجان، فارس و البته گزارشات مأموران ریز و درشت ساواک (نظریه شنبه، نظریه یکشنبه، نظریه…) از دو دهه پایانی زندگی شریعتی و یک سال پس از مرگ او.
(بیشتر…)شریعتی در هجوم منتقدان | گفت‌وگوی احمد غلامی با احسان شریعتی و موسی اکرمی (ویژه‌نامه‌ی روزنامه شرق ـ ۸ اسفند ۱۴۰۳)
شریعتی در هجوم منتقدان
گفت‌وگوی احمد غلامی با احسان شریعتی و موسی اکرمی
منبع: روزنامه شرق
تاریخ: ۸ اسفند ۱۴۰۳
زندگی دکتر علی شریعتی حکایت حیرت‌انگیزی است. او که زمانی عکس‌هایش بر در و دیوار شهر بود و نوار سخنرانی‌هایش دست به دست می‌گشت، بعد از گذشت چند دهه از انقلاب، سخنانش یکباره از طرف جریان‌های بی‌نام‌ونشان دستمایه شوخی و خنده قرار گرفت و به صورت پیامک در عرصه عمومی رایج شد. در این پیامک‌ها هر چیز با ربط و بی‌ربطی را به دکتر شریعتی نسبت می‌دادند. طرح آنها شکستنِ اسطوره شریعتی بود که موفق از آب درآمد. کار به اینجا ختم نشد و طیف‌های مذهبی مانند گذشته به او حمله کردند و در مسلمانی او شبهه وارد کردند و تفکر او را التقاطی خواندند. گروهی از مردم گفتند هرچه می‌کشیم، از دست او است که معلم انقلاب بود! اینک با پدیده تازه‌ای روبه‌رو شده‌ایم؛ شریعتی با این اتهام مواجه است که با ساواک همکاری کرده. اما پرسش اساسی اینجاست که چطور یک نفر در آنِ واحد می‌تواند هم معلم انقلاب باشد، هم سوسیالیست یا چریک‌پرور، هم با ساواک همکاری کرده باشد، و بعد از انقلاب نیز یکی از خیابان‌های اصلی تهران به نام او باشد. از‌این‌رو با احسان شریعتی و موسی اکرمی درباره تلقی اخیر از شریعتی و جریان چپ به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
(بیشتر…)شریعتی در هجوم منتقدان (ویژه‌نامه روزنامه شرق ـ ۸ اسفند ۱۴۰۳)
شریعتی در هجوم منتقدان
منبع: روزنامه شرق
تاریخ: ۸ اسفند ۱۴۰۳
روزنامه شرق در تاریخ ۸ اسفند ۱۴۰۳ دست به انتشار ویژه‌نامه‌ای زده است که به علی شریعتی و نقدها و حملاتی که در سال‌های اخیر متوجه او بوده اختصاص دارد. در آغاز این ضمیمه‌ی ۱۶ صفحه‌ای گفت‌وگوی احمد غلامی با احسان شریعتی و موسی اکرمی قرار گرفته است و دو مقاله‌ی بلند از سوسن شریعتی و حسین مصباحیان نیز در دیگر صفحات این ویژه‌نامه جای گرفته‌اند. بخشی از محتوای این ویژه‌نامه مرتبط است با پروندهی ماهنامه اندیشه پویا (جعبه سیاه شریعتی) و شبهاتی که پیرامون نوع تعامل شریعتی و ساواک در آن طرح شده بود. فایل پی‌دی‌اف این ویژه‌نامه را می‌توانید در ادامه‌ی مطلب دریافت کنید.
(بیشتر…)
جعبه سیاه شریعتی (پرونده ماهنامه اندیشه پویا ـ دی و بهمن ۱۴۰۳)
جعبه سیاه شریعتی
منبع: ماهنامه اندیشه پویا
تاریخ: دی و بهمن ۱۴۰۳
شماره نود و چهارم ماهنامه اندیشه پویا (دی و بهمن ۱۴۰۳) بخشی ویژه را به علی شریعتی اختصاص داده و به همین مناسبت تصویر وی را نیز روی جلد قرار داده و عنوان پروندهی ویژه‌ی این شماره نیز آن را همراهی می‌کند: «جعبه سیاه شریعتی». این پرونده به نامه‌نگاری‌های شریعتی با ساواک و نیز متن بازجویی‌های او می‌پردازد و فرضیاتی را پیرامون این نوشته‌ها طرح می‌کند. مقاله‌ای از رضا خجسته رحیمی در ابتدای این بخش قرار گرفته و در ادامه نیز گفت‌وگویی با خسرو منصوریان، مقاله‌ای از جلال توکلیان و گفت‌وگویی با احمد زیدآبادی منتشر شده است.
(بیشتر…)زمان پریشی | عباس عبدی (کانال تلگرامی آینده ـ ۱۶ شهریور ۱۴۰۳)
زمان‌پریشی
عباس عبدی
منبع: کانال تلگرامی آینده
تاریخ: ۱۶ شهریور ۱۴۰۳
پاسخ به پرسش‌های سردبیر محترم تجارت فردا، ۱۶ شهریور ۱۴۰۳
هفته نامه تجارت فردا پرونده ویژه‌ای را درباره شریعتی منتشر کرد و به همین مناسبت طرح روی جلد نشریه را به تصویر شریعتی در لباس شعبده‌بازی اختصاص داد. در این زمینه از پرسش‌های زیر را مطرح کرد.
برخی معتقدند افرادی نظیر دکتر علی شریعتی مقدس و قابل احترامند و رسانه نباید با چنین طرح‌هایی به تمسخر آنها بپردازد. اما برخی معتقدند روشنفکرانی که نظراتشان بر روندهای کشور اثرگذار بوده، مقدس نیستند و رسانه باید فکر و اندیشه آنها را نقد کند.
شما با کدام نظر موافقید؟با این جلد موافق هستید یا نه؟اگر هستید چرا؟ اگر نیستید چرا؟
ضد توسعه | میزگرد موسی غنی‌نژاد و محمد قوچانی (هفته‌نامه تجارت فردا ـ ۱۷ شهریور ۱۴۰۳)
ضدتوسعه
بررسی آثار روشنفکری بر توسعه اقتصادی و سیاسی در میزگرد موسی غنی‌نژاد و محمد قوچانی
میزگرد موسی غنی‌نژاد و محمد قوچانی
منبع: هفته‌نامه تجارت فردا
تاریخ: ۱۷ شهریور ۱۴۰۳
رضا طهماسبی: کمتر از یک سال پیش، در آبان‌ماه 1402 در شماره 521 تجارت فردا میزگردی با محور ریشه‌های توسعه‌نیافتگی ایران و نقش روشنفکران در خطاها و انحرافی که در مسیر توسعه رخ داده با حضور موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان، و محمد قوچانی، نویسنده و پژوهشگر سیاسی، برگزار کردیم. دومین میزگرد را به مناسبت انتشار کتاب روشنفکر مسلح نوشته محمد قوچانی و چهل‌ویکمین سالروز قانون بانکداری بدون ربا به عنوان یکی از میوه‌های سوءبرداشت‌های متفکران سیاسی و اقتصادی برگزار کردیم. در این میزگرد اشاره می‌شود که چگونه دو جریان تفکر ناسیونالیسم رمانتیک وارداتی از غرب و چپ توده‌ای در کنار یکدیگر رشد یافته و در نهایت با کمک نظریه‌های افرادی مانند شریعتی وجه اسلامی هم به آن داده می‌شود که نتیجه آن تلاش برای اسلامی کردن همه شئون امور جامعه از حکومت گرفته تا اقتصاد و بانکداری و زندگی اجتماعی است؛ که نتایج آن بروز چالش‌های جدی و عمیق است که همچنان پابرجاست.
(بیشتر…)داستان دو کشور | نوید رئیسی (هفته‌نامه تجارت فردا ـ ۱۷ شهریور ۱۴۰۳)
داستان دو کشور
چرا اسلام‌گرایی در ترکیه در دام رادیکالیسم گرفتار نشد؟
نوید رئیسی (مشاور علمی نشریه)
منبع: هفته‌نامه تجارت فردا
تاریخ: ۱۷ شهریور ۱۴۰۳
روایت‌های افول و نزول کشورها به‌ندرت از روندی خطی پیروی می‌کنند. کلان‌روایت‌های تاریخی اغلب خرده‌روایت‌های بسیاری از فرازوفرودهای مقطعی و از آن مهم‌تر نقاط عطفی را شامل می‌شود که مسیر پیشین را به شکلی معنادار تغییر داده‌اند. به لحاظ نظری، این نقاط عطف اشکالی از «پاسخ» به چالش‌ها و بحران‌ها را به نمایش می‌گذارند. روایت ایران و ترکیه به عنوان میراث‌داران امپراتوری‌های متاخر صفوی و عثمانی نمونه‌ای مناسب برای تحلیل تطبیقی از این منظر هستند.
در اوایل قرن بیستم و به‌ویژه پس از پایان جنگ جهانی اول، درست در زمانی که به نظر می‌رسید مسئله مدرنیته در جهان غرب حل شده است، بخش‌های دیگر جهان و به‌طور خاص کشورهای اسلامی با فورانی دراماتیک مواجه شده و عرصه‌های سیاسی کشورهایی که از بسیاری جهات راکد به نظر می‌رسیدند، به‌طور غیرمنتظره با تغییراتی عمیق مواجه شدند: نقطه کانونی این تغییرات، مدرنیته غربی بود که خود را به عنوان یک چالش به این کشورها تحمیل می‌کرد. در این شرایط، سه پاسخ ممکن است: از فرق سر تا نوک پا غربی شدن یا جذب کامل در مدل غربی، رد، عقب‌نشینی بنیادگرایانه یا نفی کامل مدل غربی، و در نهایت، میانه‌روی متوازن در مقیاس وسیع. پاسخ رضاشاه پهلوی در ایران و کمال آتاتورک در ترکیه به چالش مدرنیته غربی، پاسخی از نوع اول از مسیر مدرنیزاسیون و سکولاریسم از بالا بود. با این حال، مدرنیزاسیون ایرانی در گذر زمان با یک گسست تاریخی در جریان انقلاب 1979 به پاسخی از نوع دوم تغییر شکل داد: مدرنیزاسیون از بالا و اقتدارگرایی در ایران، زمین حاصلخیزی را ایجاد کرد تا بذرهایی سوار بر نسیم‌های وزیده‌شده از مسکو، قاهره و پاریس، در تهران به بار بنشیند.
(بیشتر…)افسون شریعتی | محمد طاهری (هفته‌نامه‌ی تجارت فردا ـ ۱۷ شهریور ۱۴۰۳)
افسون شریعتی
محمد طاهری
منبع: هفته‌نامه‌ی تجارت فردا
تاریخ: ۱۷ شهریور ۱۴۰۳
هیچ چیز مثل «برقراری عدالت در جامعه»، «قطع رابطه با غرب استعمارگر» و «برچیدن بساط بانک‌های ربوی» نمی‌توانست روشنفکران مذهبی و روحانیون انقلابی را خوشحال کند. آنها آرزو داشتند کام جامعه را از «عدالت» شیرین کنند، «ربا» را از بانکداری کشور برچینند و ایران را به کشوری غیروابسته، خودکفا و قدرتمند تبدیل کنند. به همین دلیل وقتی انقلاب به پیروزی رسید، مسابقه‌ای میان نیروهای انقلابی درگرفت که این آرزوها هرچه زودتر محقق شود. خروجی آرزوی اول، ملی شدن صنایع و مصادره اموال سرمایه‌داران و دولتی شدن تولید و تجارت بود. آرزوی دوم به راهبرد خودکفایی و قطع رابطه با غرب و وقایعی مثل حمله به سفارت آمریکا ختم شد و از دل آرزوی سوم، ملی شدن بانک‌ها و قانون عملیات بانکداری بدون ربا بیرون آمد.
(بیشتر…)افسون شریعتی (پروندهی ویژه‌ی هفته‌نامه تجارت فردا ـ ۱۷ شهریور ۱۴۰۳)
افسون شریعتی
منبع: هفته‌نامه تجارت فردا
۱۷ شهریور ۱۴۰۳
شماره ۵۵۹ هفته‌نامه تجارت فردا (۱۷ شهریور ۱۴۰۳) پرونده‌‌ای ویژه منتشر کرده است پیرامون تاثیرات ایده‌های روشنفکران سوسیالیست در شرایط اقتصادی دهه‌های اخیر. این پرونده به‌طور مشخص بر علی شریعتی و آرای او متمرکز است. در مقدمه‌ی این پرونده، به نوشته‌ای کوتاه با تیتر «روشنفکر مسلح» برمی‌خوریم:
(بیشتر…)