مجموعه آثار صوتی دکتر علی شریعتی (۱۳۹۶)

مجموعه آثار صوتی علی شریعتی

ناشر : بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی

تاریخ: ۱۳۹۶

علی شریعتی از سال 1347 سلسله سخنرانی‌هایش را در حسینیه‌ی ارشاد آغاز کرد. این سخنرانی‌ها البته به این مؤسسه‌ی فرهنگی محدود نماند و خیلی زود به دانشکده‌های تهران و شهرستان‌ها نیز تعمیم یافت و تا سال 1351، با بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد و دستگیری او متوقف شد. شریعتی تا قبل از استقرار در تهران در سال 1350، به مناسبت‌های مختلف برای سخنرانی به تهران می‌آمده است. با نگاهی به تاریخ سخنرانی‌ها علت فشردگی آن‌ها در ماه‌های خاص روشن می‌شود (به عنوان مثال آبان 50). غالب این سخنرانی‌ها پس از استخراج توسط شریعتی و یا گروه ویراستاری حسینیه‌ی ارشاد (آقایان کاظم متحدین و پرویز خرسند) حک و اصلاحمی‌شده، با این همه تعداد زیادی از آن‌ها پس از انقلاب و تحت نظارت «دفتر تدوین و تنطیم آثار شریعتی» (با سرپرستی پوران شریعت رضوی و با همکاری آقایان امیر رضایی و مجید شریف) استخراج و تنظیم شده است. بخشی از این سخنرانی‌ها پس از آزادی در سال 1354 و قبل از خروج از ایران در نشست‌های خصوصی ایراد شده است و از همین رو همیشه کیفیت مطلوبی ندارند.

این مجموعه‌ی صوتی که برای اولین بار از سوی بنیاد فرهنگی شریعتی روانه‌ی بازار شده است، محصول تلاشی چند ساله برای هواگیری اصواتی است که به چهل سال پیش برمی‌گردد. پیدا کردن همه‌ی عناوین سخنرانی‌ها ممکن نبوده و برخی از آن‌ها برای همیشه از بین رفته‌اند، اگرچه خوشبختانه متن مکتوب آن‌ها موجود است و در اختیار مخاطبان قرار دارد. در این مجموعه هستند عناوینی که به‌رغم تلاش‌های فنی، کماکان کیفیت متوسطی دارند، با این همه آورده شده‌اند، با این دغدغه که به کلیت روند سخنرانی‌ها خدشه‌ای وارد نیاید. ضمن این‌که خود می‌توانند فضاهای مختلفی را که شریعتی در آن‌ها سخن گفته تداعی کنند: از حسینیه‌ی ارشاد تا نشست‌های خانگی و محافل دربسته. لیست عناوینی که متأسفانه دیگر ردی از آن‌ها پیدا نیست نیز در پایان این دفترچه درج شده است. همچنین عناوینی هم در حال حاضر به شکل ریل وجود دارد که امیدواریم بتوانیم به‌زودی آن‌ها را در اختیار مخاطبان قرار دهیم.

 1348-1347

روش شناخت اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 28

زمان: 4 و 3 آبان 1347

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی بر اهمیت متد در پیشرفت علم تکیه می‌کند و بر همین اساس اگرچه شناخت اسلام را غیر قابل تقلیل به یک روش می‌داند، می‌کوشد برای شناخت اسلام روشی جدید را پیشنهاد دهد. برای شناخت اسلام باید اول قرآن را به عنوان مجموعه‌ی اندیشه‌ها و آثار فکری و علمی شخصیتی به نام اسلام شناخت و دوم تاریخ اسلام یعنی شرح تحولاتی را که از آغاز تا بعثت و تا امروز بر آن گذشته است، بررسی کرد. لازم به تذکر است که این متن پس از استخراج توسط شریعتی حک و اصلاح شده و پاره‌ای جا‌به‌جایی‌ها صورت گرفته است. تفاوت متن و صوت از این روست.

علی حقیقتی برگونه‌ی اساطیر

نام دیگر: علی حقیقتی در اساطیر، اسطوره‌ای در تاریخ

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۶

زمان: 15 و 16 اسفند ۱۳۴۷

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی معتقد است که انسان با ساختن اسطوره در پی آن «باید باشدی است که نیست». علی(ع) اگرچه یک حقیقت تاریخی است اما در هیأت یک اسطوره به عنوان رب‌النوع عظمت، قداست و زیبایی در تاریخ متجلی شده است تا دعوتی باشد برای مؤمن امروز.

امت و امامت

نام دیگر: امت و امامت در جامعه‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 26

زمان: 11، 12، 13، 14 فروردین 1348

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: کنفرانس امت و امامت طی چهار شب متوالی در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است. شریعتی تأکید می‌کند که در این‌جا رویکردش به امت و امامت به عنوان یکی از کهن‌ترین و در عین حال مشهورترین اصول اعتقادی تشیع، بررسی وجهه‌ی اجتماعی و جامعه‌شناسانه‌ی آن است و به وجهه‌ی کلامی- اصولی آن نگاهی ندارد. او با پرداختن به موضوعاتی چون تفاوت رهبری و دیکتاتوری، مشروعیت قدرت، نسبت اقلیت و اکثریت، سیاست و پلیتیک، ضمن تأکید بر این‌که آن‌چه که می‌گوید یک نظریه است، در تلاش برای پیدا کردن مصداق‌های امروزی آن در حوزه‌ی فلسفه‌ی سیاسی است.

تمدن و تجدد

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 31

زمان: 19 اردیبهشت 1348

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی میان تجدد و تمدن تفکیک قائل می‌شود و تجدد را مشابه و هم‌معنای آسیمیلاسیون یا به عبارتی تشبه به تمدن می‌داند و این همان پروسه‌ای است که با سرعت و از بیرون و یا از بالا به کشورهای در حال توسعه تحمیل می‌شود. حال آن‌که تمدن پروسه‌ای است درونی و مستلزم زمانی کند و آرام و همانی است که غرب طی قرون طی کرده است. نتیجه می‌گیرد که ما به تمدن نیاز داریم و نه به شبه‌تمدن که در ظاهر متجدد است و با ابزار الیناسیون به میدان می‌آید.

نگاهی به تاریخ فردا

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۳۱

زمان: 20 مهر 1348

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی با ترسیم مخروطی فرهنگی متشکل از عوام، روشنفکران و نوابغ نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با شناخت آن به وضعیت، خصوصیات و افکار و گرایشات هر دوره‌ی تاریخی پی برد و با شناخت موقعیت نوابغی که بر رأس هرم نشسته‌اند شرایط آینده‌ی یک جامعه را پیش‌بینی کرد. این سخنرانی متأسفانه کیفیت متوسطی دارد و منبع مناسب‌تر از نسخه‌ی موجود یافت نشده است.

اسکولاستیک جدید

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 31

زمان: 1348

مکان: تهران، دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق)

دوره: 1347-1351

چکیده: این سخنرانی به خودشیفتگی علم پس از آزاد شدن از بردگی کلیسا و اسکولاستیک می‌پردازد؛ علمی که به امید هدایت انسان جایگزین تمامی معبودها‌ی گذشته شده و با تسلط بر طبیعت به قدرت رسیده، خود بدل به اسکولاستیکی جدید شده و امروز در خدمت سرمایه‌داری قرار گرفته است. این نوار کیفیت متوسطی دارد و متأسفانه نسخه‌ی مناسب‌تری در اختیار نداریم.

علی و حیات بارورش پس از مرگ

نام دیگر: پیروزی پس از شکست

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۶

زمان: 12 آذر ۱۳۴۸

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی از تداوم و بقای تأثیرات زندگی علی(ع) پس از مرگش سخن می‌گوید و این واقعیت که چگونه به عنوان یک فکر، یک ایمان و یک راه به حیات خود ادامه داده است.

متدولوژی علم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۳۱

زمان: 19 آذر 1348

مکان: مدرسه‌ی عالی بازرگانی تهران

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به دلایل انحطاط مسیحیت و کشورهای اروپایی در قرون وسطا و نیز دلایل انحطاط و زوال تمدن اسلامی در دوره‌ی طلایی اسلام می‌پردازد. او نداشتن متد یا نگرش علمی را از عوامل مهم این سقوط و داشتن آن را علت صعود معرفی می‌کند. از نظر شریعتی ورود تفکر یونانی و تفکر هندی در قرون سوم و چهارم به جوامع اسلامی و نیز به بینش قرآنی، این جوامع را به یونانی‌زدگی و صوفی‌زدگی دچار کرد. اگر نبود این دچارشدگی، ما ده قرن پیش می‌توانستیم تجربه‌ی رنسانس را داشته باشیم. این نوار کیفیت بالایی ندارد و نسخه‌ای مناسب‌تر در اختیار نبوده است.

علی تنهاست

نام دیگر: تنهایی و علی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۶

زمان: 11 آذر 1348

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی به 25 سال سکوت امام علی در تنهایی می‌پردازد و نیز درسی که او به عنوان یک امام، یک رهبر و یک قائد با پذیرفتن شکست به امتش ابلاغ می‌کند. «پیروزی در شکست» بخش دوم این سخنرانی است.

یک، جلوش تا بی‌نهایت صفرها

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 35

زمان: زمستان 1348

مکان: نشست خصوصی، مشهد

دوره: 1351-1347

چکیده: یک جلوش تا بی‌نهایت صفرها متنی است که در سال‌های پایانی دهه‌ی 40 خطاب به کودکان نوشته شده است. شریعتی در خلوت خود این متن را بازخوانی می‌کند. کیفیت نامطلوب ضبط از همین روست. موضوع اصلی این کتاب نقش جهت در معنا بخشیدن به زندگی انسان است.

علی انسان تمام

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 25

زمان: 20 و 21 آذر 1348

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: آن‌چه در میان ادیان ابراهیمی و مکاتب اصلی مشترک است، معرفی تیپ ایده‌آل است؛ در جست‌وجوی انسانی که باید باشد و نیست. شریعتی در این کنفرانس به شرح وجوه متعدد شخصیت امام علی می‌پردازد تا معلوم کند به چه معنا از او به عنوان انسانِ تمام سخن می‌گوید.

 

هجرت و تمدن

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 23

زمان: 1348

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به تأثیر هجرت در تکوین تمدن بشری از آغاز تا کنون پرداخته است.

تاریخ تمدن

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 11-12

زمان: 1348-49

مکان: دانشکده‌ی فردوسی مشهد

دوره: 1351-1347

چکیده: تاریخ تمدن نام سلسله دروس شریعتی در سال اول عمومی و سال‌های دوم و سوم و چهارم رشته‌ی تاریخ دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد است که از سال 1345 آغاز شده و تا سال 50 ادامه می‌یابد. این دروس در همان سال‌ها توسط دانشجویان ضبط و پیاده شده و به صورت جزوات پلی‌کپی‌شده درآمده است. پس از انقلاب این جزوات توسط دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار در دو جلد تنظیم شده است. پس از به چاپ رسیدن این کتاب در سال 1369 دو نوار از این سلسله دروس به دست مسئولان دفتر تدوین و تنظیم آثار می‌رسد و در مجموعه آثار 36 تحت عنوان سه سخنرانی به چاپ می‌رسد.( خصوصیات فرهنگ وتمدن قرون جدید )و( چونان کرگدن تنها سفر کن ) نام این دو درس شفاهی در دانشکده ادبیات مشهد است و برای اولین بار در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

1349

میعاد با ابراهیم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 29

زمان: 28و 29 اسفند 1348 و اول و دوم فروردین 1349

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی‌ها پس از ورود به ایران بعد از سفر حج در سال 1348 صورت گرفته است. شریعتی فلسفه و مناسک حج را مبتنی بر سه اصل می‌داند: اتصال، اجتماع، حرکت منظم یا مهاجرت معطوف به یک آرمان.

فلسفه‌ی نیایش

نام دیگر: مکتب سجاد: آگاهی، ‌عشق، نیاز و جهاد در نیایش

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۸

زمان: 13 فروردین ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی با تفسیری فلسفی از نیایش، «دعا» را پس از مسئولیت و در ادامه‌ی جهاد و صبر معنا می‌کند و آن را تقویت‌کننده‌ی قدرت انسان می‌داند.

اقبال، مصلح قرن اخیر

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۵

زمان: ۲ تیر ۱۳۴۹

مکان: کنگره‌ی بزرگداشت اقبال

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی اقبال به عنوان ادامه‌دهنده‌ی راه سیدجمال و متفکری بنیان‌گذار معرفی می‌شود؛ متفکری که پاسخ‌گوی نیازهای انسان امروزی است. با شناخت اقبال می‌توانیم به شناخت اسلام، شناخت مسلمانان، شناخت زمان حال و آینده دست یابیم. لازم به تذکر است که شریعتی پس از پیاده شدنِ متن چیزهایی بر آن افزوده است. تفاوت صوت و متن مکتوب از این روست.

تاریخ و ارزش آن در اسلام

نام دیگر: اسلام، دین تاریخ

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 29

زمان: 14 مرداد 1349

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی که بی‌مقدمه و به دلیل غیبت سخنران اصلی، دکتر زریاب خویی، ایراد شده است، به نقد تاریخ به شکل قدیم که به نقالی و حادثه‌نگاری تقلیل می‌یابد، می‌پردازد. تاریخ علمِ شدنِ انسان است و علم بررسی صیرورت انسان در زمان. با این تعریف از تاریخ، شریعتی از دو ناشناخته برای مسلمانان نام می‌برد؛ قرآن و تاریخ اسلام که متأسفانه هر دو به‌رغم اهمیتی که اسلام برای تاریخ و شناخت آن قائل است، برای مسلمانان مجهول مانده.

 

مذهب علیه مذهب

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۲

زمان: 23 مرداد ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی می‌کوشد نشان دهد که جنگ در تاریخ جنگ مذهب علیه کفر نبوده است بلکه همواره این مذهب است که در برابر مذهب قرار گرفته است.

روشنفکر و مسئولیت او در جامعه

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 20

زمان: ۳۰،۳۱ مرداد ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1347-۱۳۵۱

چکیده: این سخنرانی به چگونگی پیدایش روشنفکر در جوامع غربی و شرقی می‌پردازد و نیز رسالتی که روشنفکر در جامعه‌ی بشری و خاصه در جامعه‌ی خویش بر عهده دارد.

پدر، مادر، ما متهمیم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 22

زمان:1349

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به تفاوت میان دو نسل در زمانه‌ی خویش می‌پردازد و نسل خود را در برابر نسل آینده‌ای که از دین بری شده است، متهم می‌داند.

فلسفه‌ی تاریخ اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۱۹

زمان: 1 شهریور 1349

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: ۱347-۱۳۵۱

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با بررسی تشابهات و افتراقات میان فلسفه‌ی تاریخ در اسلام با فلسفه‌ی تاریخ در دیگر مکاتب اجتماعی و فلسفی، مشخصات اصلی فلسفه‌ی تاریخ در اسلام را مجاهدت و مبارزه علیه بطلان‌های فلسفی- طبقاتی و اخلاقی می‌داند.

حسین وارث آدم

نام دیگر: میراث آدم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۱۹

زمان: مهر 1349

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: «حسین وارث آدم» تفسیری است فلسفی از تاریخ با نگاهی تازه به واقعه‌ی عاشورا و بازخوانی زیارت وارث.

سخنرانی‌های سفر حج در سال ۴۹

نام دیگر: حج در سال ۱۳۴۹

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۹

زمان : از سوم بهمن تا 27 بهمن ۱۳۴۹.

مکان: مکه، مدینه، عرفات، منی، غار حرا

دوره: 1351-1347

چکیده: این مجموعه شامل چندین سخنرانی متوالی در کاروان حسینیه‌ی ارشاد در حج 1349 است که با این عناوین به چاپ رسیده است: «نجات نسل جوان»، «تمدن نتیجه‌ی منطقی مهاجرت»، «مدینه شهر هجرت»، «بررسی انواع مهاجرت»، «چه باید کرد؟»، «هجرت، امت و امامت»، «اسلام محمد، احیاکننده‌ی دین ابراهیم»، «اسماعیلت را قربانی کن»، «وصایت و شورا»، «تحلیلی از مناسک حج»، «طرح گوشه‌هایی از زندگی محمد از تولد تا بعثت»و« پیامبر الگوی متعالی انسانیت » .

کنفرانس مسجد الجواد

نام‌های دیگر: بینش تاریخی شیعه- اسلام دین تاریخ

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۱9

زمان: 14 اسفند 1349

مکان: سخنرانی در مسجد الجواد

دوره: 1351-1347

چکیده: موضوع این سخنرانی مقایسه‌ای است میان واقعیت امروزی تشیع که از نظر شریعتی در تناقض با موقعیت تشیع در تاریخ است؛ فاصله‌ای که از دین تا کفر است. شریعتی چهره‌ی امروزی شیعه را دستخوش انحطاط می‌داند حال آن‌که شیعه‌ی تاریخی توانسته بوده است در سیاست، جامعه، فکر، عقیده و فلسفه جبهه و جهت جدیدی به وجود بیاورد.

1350

بازگشت به خویش

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 4

زمان: فروردین 1350

مکان: دانشکده جندی شاپور اهواز

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی که در فروردین 1350 در اهواز انجام شده است به تعریف خود از خویشتن می‌پردازد و ضرورت بازگشت به آن؛ اگرچه بازگشت به خویشتن تاریخی- فرهنگی و اسلام به عنوان نزدیک‌ترین تکیه‌گاه باید بازخوانی‌ای انتقادی باشد تا بتواند برای امروز و فردای جوامع اسلامی چشم‌اندازهای روشن ترسیم کند.

 

تاریخ و شناخت ادیان

نام دیگر: چهارده جلسه درس

معادل مکتوب: م. آ ۱۴ و ۱۵

زمان: 20 فروردین 1350 تا 17 دی 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این مجموعه شامل سلسله دروس تاریخ و شناخت ادیان است که در سال 1350 در زیرزمین حسینیه‌ی ارشاد توسط شریعتی برگزار شده است. این چهارده درس عمدتاً به ادیان و مذاهب غیرابراهیمی اختصاص دارد.

پاسخ به سؤالات و انتقادات

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 17

زمان: 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این نشست که در ادامه‌ی سلسله دروس شریعتی در زیرزمین حسینیه‌ی ارشاد برگزار شده، گفت‌وگویی است میان شریعتی و دانشجویان شامل دو بخش: بخش اول حول و حوش مباحث طرح شده در کلاس‌های تاریخ ادیان که به علت مرتبط بودن با دروس اسلام‌شناسی در مجموعه آثار 17 در بخش ضمیمه‌ها به چاپ رسیده و بخش دوم مربوط است به پرسش و پاسخ حول و حوش سفر حج 49 (اسماعیلت را قربانی کن).

فاطمه فاطمه است

نام دیگر: بانوی نمونه اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۱

زمان: 14 و 15 تیرماه 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به تحلیل اجتماعی وضعیت زنان در غرب و شرق پرداخته و با تیپ‌شناسی زن سنتی و متجدد در ایران به دنبال ارائه‌ی الگوی سوم، فاطمه(ع) را معرفی می‌کند. این سخنرانی به عنوان برجسته‌ترین سخنرانی سال (۱۳۵۰) در حسینیه‌ی ارشاد شناخته شد.

 

ماشین در اسارت ماشینیسم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۳۱

زمان: 5 شهریور 1350

مکان: دانشکده پلی‌تکنیک تهران

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با تفکیک تکنیک از ماشینیسم، به نقد سیستمی می‌پردازد که زندانی شدن انسان را موجب می‌شود؛ اتوماتیزمِ سیستمی که قرار بوده موجبات آزادی انسان و تسلط او را بر طبیعت فراهم کند. «انسان در خدمت تکنیک یا تکنیک در خدمت انسان» پرسش اصلی این سخنرانی است. شریعتی به یکی از جلوه‌های تمدن مدرن یعنی ماشینیسم می‌پردازد. الیناسیون توسط تکنیک آن‌جایی اتفاق می‌افتد که تکنولوژی با ادعای تسلط بر طبیعت و فراهم آوردن آزادی انسان، خود بدل به زندان انسان می‌شود. این نوار کیفیت مطلوبی ندارد و متأسفانه نسخه‌ی مناسبت‌تری از آن در دسترس نیست.

استانداردهای ثابت در تعلیم و تربیت

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۹

زمان: 2 مهر 1350

مکان: سخنرانی دانشسرای عالی سپاه دانش

دوره: 1351-1347

چکیده: موضوع این سخنرانی استانداردها در تعلیم و تربیت است. از نظر شریعتی استاندارد‌های ثابت و راکد زاییده‌ی نظام‌های راکد است و زمانی حاصل می‌شود که یک عصر، یک مذهب و یک اندیشه در قالب‌های ثابت متصلب شود و می‌کوشد از طریق آموزش این قالب‌های جامد و به ارث رسیده را بر نسل آینده تحمیل کند. از نظر شریعتی معلم باید با اتخاذ نگاه انتقادی تنها بر یک اصل مؤمن باشد و آن «اصل شناخت انسان» است.

انتظار، مذهب اعتراض

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 19

زمان: 8 آبان 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی فلسفه‌ی انتظار را فلسفه‌ی اعتراض می‌داند. به تعبیر او عصر غیبت عصر انتخاب و بخشنده‌ی خوش‌بینی تاریخی و استدلال عقلی و روحی است و از همین رو انتظار نه تنها یک اصل فطری و انسانی است که اصلی اجتماعی نیز هست.

تشیع علوی، تشیع صفوی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 9

زمان: 9 آبان 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی به سیر تاریخی اسلام می‌پردازد و دلایل تبدیل اسلام از «نهضت» به «نظام» را در تقابل میان دو شکل شیعه‌ی علوی و شیعه‌ی صفوی و نیز تسنن محمدی و تسنن اموی نشان می‌دهد.

مسئولیت شیعه بودن

نام دیگر: شیعه

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 7

زمان: 15 آبان 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این کنفرانس می‌کوشد نشان دهد که تعلق به هر تفکر و اعتقادی – از جمله شیعه بودن- هنگامی که آگاهانه و انتخابی باشد، مسئولیت‌آفرین نیز هست و باید منجر به نوعی رفتار و عمل شود. شیعه بودن در این رویکرد، علی را نه چون بتی پرستیدن که پیروی کردن از اوست.

چه نیازی به علی؟

نام دیگر: بیست‌وسه سال مبارزه برای مکتب، بیست‌وپنج سال سکوت برای وحدت، پنج سال حکومت برای عدالت، بیست‌وسه سال فداکاری در راه مکتب

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 26

زمان: 16 آبان 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی پاسخی است به این پرسش: «در شرایط کنونی چه نیازی است به علی؟». برای پیدا کردن پاسخ، شریعتی به تشریح سه دوره‌ی زندگی امام علی می‌پردازد. دوره‌ی اول مربوط به بیست‌وسه سالی است که او پابه‌پای پیامبر برای «استقرار مکتب» مبارزه می‌کند. دوره‌ی دوم بیست‌وپنچ سال سکوت علی در برابر جبهه‌های داخلی پس از مرگ پیامبر با دغدغه‌ی حفظ «وحدت» است. دوره‌ی سوم پنج سال حکومت امام علی است به قصد استقرار «عدالت».

آري اين‌چنين بود برادر

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۲

زمان: 18 آبان 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: «آری این‌چنین بود برادر»، در پی سفری به مصر و در قالب نامه خطاب به یکی از بردگانی نوشته می‌شود که در ساخت اهرام ثلاثه از آن‌ها استفاده می‌شده است. در این نامه شریعتی صدای فراموش‌شدگان تاریخ می‌شود.

علی، بنیان‌گذار وحدت

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 26

زمان: 21 آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به نقش علی(ع) در ایجاد وحدت در صفوف پیروان پس از مرگ پیامبر پرداخته است.

از کجا آغاز کنیم؟

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 20

زمان: 1 آذر 1350

مکان: دانشگاه صنعتی شریف

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این کنفرانس برای پیدا کردن پاسخی به عقب‌افتادگی جامعه‌ی ما با طرح چند پرسش آغاز می‌کند. پیدا کردن پاسخ بر عهده‌ی چه کسانی است؟ به گمان شریعتی بر عهده‌ی روشنفکران است که نه عوام‌اند و نه دانشمندان؛ کسانی که نسبت به وضع انسانی خود آگاهی تاریخی و اجتماعی دارند و احساس مسئولیت. پرسش دوم این‌که برای چه؟ برای این‌که بتوانند جامعه را تغییر دهند. سؤال سوم این‌که از کجا باید آغاز کنند؟ و در نگاه شریعتی باید از شناسایی تیپ فرهنگی جامعه‌ی خود آغاز کنند. پاسخ نهایی شریعتی برای جامعه‌ی ما آغاز کردن از رنسانس دینی و ایجاد تغییر در بینش مذهبی است به دلیل مذهبی بودن تیپ فرهنگی جامعه.

حج 50

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 29

زمان: از 24 دی تا 9 بهمن 1350

مکان: در سفر حج

دوره: 1351-1347

چکیده: این مجموعه نشست‌های پیاپی در سفر به مکه و مدینه در کاروان حسینیه‌ی ارشاد است و دربرگیرنده‌ی هفت سخنرانی. عناوین این سخنرانی‌ها عبارتند از: «بیست‌وسه سال در بیست‌وسه روز»، «اهمیت مهاجرت در اسلام و بررسی پنج نوع مهاجرت در قرآن»، «کروکی مسجدالنبی و اطراف آن»، «توحید، زیربنای اعمال احکام و احساسات»، «اکنون که به کعبه رسیده‌ای در کعبه نیز ممان»، «بازنگری و نتیجه‌گیری کلی قرار برای آینده». (گفت و شنود)

شهادت

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 19

زمان: 6 اسفند 1350

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: شریعتی در این سخنرانی که به مناسبت عاشورا در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است با این تذکر تاریخی آغاز می‌کند: اول این‌که حادثه‌ی عاشورای 60 هجری در کربلا را نباید به عنوان یک حادثه‌ی مجرد تاریخی ارزیابی کرد و بر آن گریست بلکه نشاندن این حادثه در بستر حرکت تاریخی است که انتخاب امام حسین را برای نه گفتن به نظام غاصب، وجهی تاریخی می‌دهد؛ نظامی که برآمده از نهضت پیامبر است و به نام میراث‌دار پیامبر به میدان آمده است. انتخاب شهادت در عصر نتوانستن از سوی امام حسین در نتیجه انتخاب روشی است به قصد افشا کردن غصب و نشان دادن حقیقت و به قصد تضمین حیات یک ملت. در پایان سخنرانی، شریعتی بخشی از نیایش را برای شنوندگان قرائت می‌کند.

پس از شهادت

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 19

زمان: 7 اسفند 1350

مکان: مسجد نارمک

دوره: 1351-1347

چکیده: سخنرانی پس از شهادت به دنبال اعدام برخی از انقلابیون توسط ساواک شاه در مسجد نارمک و در اسفند 50 ایراد شد. در پایان سخنرانی تظاهرات باشکوهی توسط حاضران در مسجد برپا می‌شود و با دستگیری تعداد وسیعی از آن‌ها به پایان می‌رسد.

اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 16، 17، 18

زمان: از 15 بهمن 1350 تا 19 آبان 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: کتاب اسلام‌شناسی عبارت است از سلسله دروسی که شریعتی بعد از سلسله دروس تاریخ ادیان در سال‌های 50-51 در زیرزمین حسینیه برگزار می‌کرده است. 27 درس اختصاص دارد به طرح هندسی مکتب. «جهان‌بینی»، «انسان»، «فلسفه‌ی تاریخ»، «جامعه‌ی ایده‌آل» از جمله موضوعات اساسی این سلسه دروس هستند. لازم به ذکر است که صوت درس چهار معادل دو صفحه ناقص است. صوت درس پنج نیز از متن کتاب کامل‌تر است و دلیل آن اصلاحاتی است که شریعتی پس از پیاده شدن متن اعمال کرده است. درس هجده به دلایل متعددی با اکثریت لازم تشکیل نمی‌شود و از همین رو شریعتی به بازخوانی متن «حسین وارث آدم» با نام «میراث آدم» می‌پردازد و از آن‌جا که در مجموعه آثار 19 به چاپ رسیده است از تکرار آن در این‌جا پرهیز شده. درس بیستم نیز ناقص است و با کیفیتی نه چندان مطلوب اما در غیبت فایل مناسب‌تر مجبور به بسنده کردن به همین فایل موجود هستیم.

1351

قرن ما در جست‌وجوی علی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۶

زمان: 6/3/1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره:1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با طرح اساسی‌ترین خصوصیات شخصیت، مشی و تفکر علی(ع) همچون نماد نخستین نسل در انقلاب اسلام، معتقد است که او همچنان می‌تواند مرجعی برای انسان امروز نیز باشد.

انتظار عصر حاضر از زن مسلمان

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 21

زمان: 4 تیر 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی در پی طراحی الگو و تیپ ایده‌آل سومی است در برابر دو الگوی موجود سنتی و شبه‌مدرن برای زن ایرانی مسلمان. شریعتی معتقد است که زنان مسلمان ایرانی برای تغییر سرنوشت خود و خروج از این دو محکومیت باید به دنبال خلق موقعیت جدید فرهنگی، دینی و اجتماعی برای خود باشند.

سمینار زن

نام دیگر: زن متقدم، زن متجدد، زن مسلمان

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 21

زمان: 22، 23، 24 تیرماه 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: سمینار زن با حضور دکتر توسلی و حجت‌الاسلام صدر بلاغی در حسینیه‌ی ارشاد و طی سه روز متوالی برگزار شده است. شریعتی طی سه جلسه ضمن نقد و بررسی آرا و دیدگاه‌های دیگر سخنرانان حاضر در سمینار، به ضرورت بازنگری موقعیت زنان در جوامع اسلامی می‌پردازد و تأکید می‌کند که برای اعاده‌ی حیثیت از موقعیت زنان در اجتماع مسلمان ضرورتاً باید به تفسیر دوباره‌ی قوانین و حقوق اسلامی در این رابطه پرداخته شود. موضوعاتی چون تعدد زوجات، ازدواج موقت، مهریه و… از جمله موضوعاتی است که در این سمینار به بحث گذاشته می‌شود.

یک باردیگر ابوذر

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 3

زمان: مرداد 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی قبل از به نمایش درآمدن نمایش‌نامه‌ی «یک بار دیگر ابوذر» در تالار حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است. برخی از افراطیون تهدید به بمب‌گذاری کرده بودند و شریعتی سخنرانی خود را طولانی می‌کند تا برای دست‌اندرکاران نمایش خطری پیش نیاید.

نقش انقلابی یاد و یادآوران

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 7

زمان: 21 شهریور 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: نقش انقلابی یاد و یادآوران با نام «ذکر و ذاکر» نیز شناخته شده است. شریعتی در این کنفرانس به نقش و اهمیت حافظه و یادآوری در زمانه‌ای که امکان به ثبت رساندن تاریخ سرکوب‌شدگان و ستم‌های تاریخی نیست، تکیه می‌کند. پراتیک یادآوری دیروز نوعی مقاومت در برابر فراموشی و سکوت است. با این مقدمه به سراغ عاشورا و قیام امام حسین می‌رود و به نقش سوگ در تاریخ شیعه می‌پردازد و این تذکر که پس از صفویه سوگ باید بدل به شناخت شود.

زیباترین روح پرستنده

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 8

زمان: 22 شهریور 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: موضوع اصلی این سخنرانی که به نام امام زین‌العابدین (امام سجاد) در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است، نقش و جایگاه دعا در ادیان و به طور خاص در تشیع است و نیز بررسی تأثیرات آن در شکل دادن به روح و جان مؤمن. شریعتی از دو جلوه‌ی دعا در تشیع سخن می‌گوید: اول دعایی است که طی آن چیزی از خداوند خواسته می‌شود و البته جانشین علم و مسئولیت و اراده و رنج و عمل نمی‌شود و فقط نقش مکمل دارد و نوع دیگر دعا که خواهان رحمتی نیست و خود فی‌نفسه به عنوان عامل اثرگذارنده در نفس و ذات و ماهیت و رفتار و خلق و خوی نیایش‌گر مطرح است. در این شکل دوم نفس پرستش یعنی تجلی بی‌غرضانه و خالصانه‌ی عشق مطرح است و با چاپلوسی مؤمن برای خداوند نسبتی ندارد.

راه سوم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 20

زمان: 26 مهر 1351

مکان: مدرسه‌ی عالی دختران

دوره: 1351-1347

چکیده: موضوع محوری این سخنرانی برای کشورهایی است که در دوگانه‌ی سنت و مدرنیستم گرفتار آمده‌اند؛ دوگانه‌ای که کشورهای جهان سوم و کشورهای اسلامی را وادار به انتخاب می‌کند. شریعتی از امکان انتخاب راه سومی سخن می‌گوید که به یمن تحول و تغییر در تفکر، بینش و روش میسر است. در نگاه او، پیش‌شرط برگزیدن راه سوم نه آموختن علم که تغییر در نگاه، تغییر در بینش، تغییر در تفکر و تغییر در سیستم احساس و روح و عاطفه و ارزش‌های انسانی است.

خودآگاهی و استحمار

نام دیگر: استحمار

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۰

زمان: 27 مهر 1351

مکان: مدرسه‌ی عالی دختران

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با تفکیک میان مسأله‌ی علمی و مسأله‌ی فکری و نیز خودآگاهی و دانش، به تضاد استحمار با خودآگاهی می‌پردازد و استفاده از دانسته‌هایی را که در مسیر خودآگاهی اجتماعی و خودآگاهی انسانی قرار نداشته باشد، استحمار نو می‌خواند.

شیعه یک حزب تمام

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 7

زمان: 2 آبان 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1356-1351

چکیده: «شیعه یک حزب» تمام با رویکردی تاریخی به تشیع، به بازخوانی مفاهیمی چون خلافت، بیعت، امامت، وصایت، تقیه و… می‌پردازد و از کاربردهای معاصر و هم‌اکنونی این مفاهیم در مبارزه‌ی اجتماعی علیه قدرت‌ها صحبت می‌کند.

پيروان علي و رنج هايشان

نام دیگر: نیایش، علی و رنج‌هایش

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۶

زمان: 4 آبان 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی در شب‌های احیا ایراد شده و موضوع محوری آن پرسش از چرایی انحطاط و تفرقه در میان پیروان علی است. در ادامه شریعتی بخشی از کتاب «نیایش» را می‌خواند.

پیام امید به روشنفکر مسئول

نام دیگر: تفسیر سوره‌ی روم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۰

زمان: 5 آبان 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با تکیه بر تفسیر سوره‌ی روم از محتومیت تاریخی پیروزی اقلیتی در تاریخ سخن می‌گوید که در صورت دستیابی به آگاهی و تصمیم‌گیری برای نجات و پیروزی‌اش می‌تواند بر قدرت‌های بزرگ حاکم، صاحبان زر و زور، فائق آید. این پیروزی از نظر او وعده‌ای است قرآنی، بارانی که از لابلای ابرها خواهد بارید، باران آگاهی و شعور و عشق و ایمان راستینی که بر یک ملت مرده می‌ریزد و بهار می‌رویاند.

قاسطین، مارقین، ناکثین

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۶

زمان: 7 آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: ۱۳۴7-۱۳۵۱

چکیده: در این سخنرانی شریعتی برای شناختن علی از شناخت دشمنانش آغاز می‌کند. همان سه دشمن آشکار همیشگی حق‌پرستی که عبارتند از: «دشمن آشکار حقیقت»، «بی‌شعور حقیقت‌نشناس»، «حق‌شناس خیانت‌کار». قاسطین، مارقین و ناکثین نام‌های دیگرشان. لازم به توضیح است که این متن توسط شریعتی تصحیح و صفحاتی بر آن افزوده شده است. علت تفاوت متن با صوت از همین روست.

مقدمه‌ای بر کنفرانس حسن الامین

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 31

زمان: 10 آبان 1351

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1351-1347

چکیده: این سخنرانی به عنوان مقدمه‌ای بر کنفرانس استاد حسن الامین از اسلام‌شناسان بزرگ لبنانی و در حضور او که به ایران آمده بوده، ایراد شده است. شریعتی در این سخنرانی کوتاه به ضرورت گفت‌وگو میان علما و پژوهشگران دین متعلق به افق‌های مختلف فرهنگی و ملی در جهان اسلام اشاره می‌کند و به امکان گشودن راهی سوم از این رهگذر.

1355-1354

فرهنگ واژه‌های قرآن

نام دیگر: ایدئولوژی 4، کلید فهم قرآن

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 23

زمان: 1354، پس از زندان

مکان: نشست خصوصی در مشهد

دوره: 1356-1351

چکیده: کلید فهم قرآن گفت‌وگویی است خصوصی که پس از آزادی از زندان در سال1354 در مشهد صورت گرفته است. این گفت‌وگو مباحث گوناگون و متنوعی را در بر می‌گیرد و با نام‌هایی چون «روش بررسی قرآن در دوران تدوین ایدئولوژی» یا «زمینه‌ی شناخت قرآن» و نیز «ایدئولوژی» به چاپ رسیده است.

عرفان، برابری، آزادی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲

زمان: 1355

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: عرفان، برابری و آزادی در نگاه شریعتی سه عنصر مهم و اساسی رستگاری ‌انسان و شاهراه‌‌های تاریخ بشری است، سه شاهراهی که در نسبتی ضروری و تنگاتنگ با یکدیگر تعریف می‌شوند و حرکت تاریخ را سمت و سو می‌دهند.

میلاد پیامبر

نام دیگر: برخی ویژگی‌های شخصیت پیامبر

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۸

زمان: 1355، روز میلاد پیامبر

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: بررسی ویژگی‌های فردی و شخصیتی پیامبر، به مناسبت میلاد پیامبر موضوع این نشستِ خصوصی است، ویژگی‌هایی همچون صلابت، محبوبیت در اوج قدرت، درهم شکستن ارزش‌های کهنه و خلق ارزش‌های تازه، قدرت در عین ضعف و…

تخصص

نام‌های دیگر: جهت‌گیری طبقاتی در اسلام، دفتر سوم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۱۰

زمان: اواخر سال ۱۳۵۵

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: در این سخنرانی تخصص‌گرایی به عنوان یکی از محصولات دنیای مدرن مورد نقد قرار می‌گیرد و عوارض آن بر زندگی انسان امروزین تشریح می‌شود. تخصص‌گرایی‌ای که نه تنها در حوزه‌ی تکنولوژی بلکه در حوزه‌های دیگر علوم انسانی و به‌خصوص در حوزه‌ی آگاهی دینی موجب نوعی ازخودبیگانگی و تک‌بعدی شدن انسان امروزی می‌شود. تخصص‌گرایی با تقلیل انسان چندساحتی به یک بعد، اسباب ازخودبیگانگی او را فراهم می‌کند. تخصص‌گرایی در حوزه‌ی معرفت دینی نیز در معرض چنین خطری قرار دارد.

سرود آفرینش

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 13

زمان : 1355

مکان: در منزل شخصی

دوره: 1356-1351

چکیده: سرود آفرینش متنی است مکتوب که برای اولین بار در کتاب «کویر» به چاپ رسیده و شریعتی در خلوت خود آن را خوانده است. شریعتی این متن را ترجمه‌ای منسوب به «دفترهای سبز شاندل» می‌داند. سرود آفرینش نوشته‌ای است در باب نسبت انسان و خدا و توط‌ئه‌ی مشترک این دو که فلسفه‌ی خلقت را بر آن مبتنی می‌داند.

معراج و اسراء، صالحات و حسنات

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲ و مجموعه آثار شماره 28

زمان: ۱۳۵۵

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: این سخنرانی تحلیلی است از معراج و اسراء پیامبر. معراج وجودی انسان در معراج پیامبر نمادین می‌شود و اسراء که نماد پیوستگی بین دو قبله‌ی مذاهب بزرگ توحیدی است. معراج نمادی است از تکامل وجودی انسان، مظهر حرکت تصعیدی تکاملی و جودی و ارتفاعی انسان و اسراء بحثی است تاریخی و اجتماعی، نماد حرکت تکاملی تاریخی. معراج و اسراء مظهر دو نقش و دو بعد وجودی پیامبر است. این نوار به دلیل کوتاهی مطلب همراه با سخنرانی دیگری تحت عنوان «صالحات و حسنات» عرضه می‌شود که همچنان در نشستی خصوصی توسط شریعتی ایراد شده است.

حّر

نام دیگر: انسانی در انتخاب فاجعه یا فلاح

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲

زمان: عاشورای ۱۳۵۵

مکان: منزل مرحوم محمد همایون، بنیان‌گذار حسینیه‌ی ارشاد

دوره: 1356-1351

چکیده: متنی است مکتوب که شریعتی در میان جمع دوستان خوانده است. این متن درباره‌ی حر، فرمانده‌ی سپاه یزید است که در آخرین لحظه در کربلا جبهه‌ی خویش را تغییر می‌دهد و به اردوی امام حسین می‌پیوندد و شهادت را انتخاب می‌کند؛ انتخابی که به تعبیر شریعتی انتخاب میان فاجعه یا فلاح به قیمت بودن یا نبودن خویش است.

اقتصاد

نام‌های دیگر: منحنی طبقاتی قرآن، دفتر اول جهت‌گیری طبقاتی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۱۰

زمان: اواخر ۱۳۵۵

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: موضوع این سخنرانی جهت‌گیری طبقاتی در اسلام است. به تعبیر شریعتی انسان قادر است با تکیه بر خودآگاهی طبقاتی سرنوشت‌اش را تغییر دهد.

حسن و محبوبه

نام دیگر: از شما دو تن: شهید شاهد

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 1

زمان: اسفند 1355

مکان: خلوت خانه

دوره: 1356-1351

چکیده: گفتاری است داستان‌گونه درباره‌ی یک معلم روستایی که شاگردانش را از دست می‌دهد؛ اشاره به مرگ دو چریک مجاهد، حسن آلادپوش و محبوبه متحدین، که در سال 54-55 در درگیری‌های خیابانی به دست ساواک کشته شدند. شریعتی این نوار را در خلوت خود پر می‌کند و برای شب هفتم محبوبه متحدین به دست خانواده‌اش می‌رساند. او پس از آزادی از زندان در سال 1354 اجازه‌ی حضور در محافل عمومی را نداشته است. این نوار متأسفانه کیفیت بالایی ندارد.

چگونه ماندن

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 2

زمان: 1355

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: شریعتی در این نشست خصوصی که در سال 55 برگزار شده است با مخاطب جوانی سخن می‌گوید که بعد از تغییر ایدئولوژی در درون سازمان مجاهدین و مارکسیست شدن بخشی از اعضای این سازمان با این پرسش روبرو شده است که چگونه می‌شود به‌رغم گفتمان‌های مسلط ایدئولوژیک (لیبرالیزم، مارکسیزم و…) همچنان مسلمان ماند؟ پاسخ شریعتی این است که در برابر بن‌بست لیبرالیسم سرمایه‌داری، عرفان‌گرایی صوفیانه و عدالت‌خواهی ماتریالیستی، اسلام در صورتی که خود را بازخوانی کند می‌تواند یک آلترناتیو باشد.

ثار

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 19

زمان: 1355

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: شریعتی در این نشست خصوصی به مفهوم فلسفی و تاریخی «ثار» همچون مرغ انتقام می‌پردازد. ثار داستان آغاز و پایان تاریخ است. با هابیل آغاز می‌شود و با آخرالزمان به پایان می‌رسد. در این مراسم آیت‌الله خامنه‌ای نیز سخن می‌گویند.

حجاب

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره ۲۱

زمان: زمستان ۱۳۵۵

مکان: نشست خصوصی، تهران

دوره: 1356-1351

چکیده: نگاهی است جامعه‌شناسانه به موضوع حجاب. در این سخنرانی شریعتی با اتخاذ نگاهی جامعه‌شناسانه به نقش اجتماعی انتخاب حجاب در تقابل با الگوی سنتی حجاب و الگوی مدرن در زمانه‌ی خود می‌پردازد. از نظر شریعتی همچنان که حجاب در صدر اسلام ورود به یک حزب، به یک فکر، به یک هدف و قرار گرفتن در صفی واحد بوده است، انتخاب پوشش توسط نسل جدید را نیز نه بازگشت به سنت قدیم بلکه خلق الگویی سوم می‌داند. این نوار از آن‌جا که در نشستی خصوصی ضبط شده متأسفانه کیفیت بالایی ندارد.

آرزوها

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 25

زمان: 1355

مکان: خلوت خانه

دوره: 1356-1351

چکیده: این نوار توسط شریعتی در خانه‌ی خود و در خلوت ضبط شده و نگاهی است انتقادی بر یک قرن تاریخ سیاسی ایران از مشروطیت تا نیمه‌ی دهه‌ی پنجاه. نهضت ملی و مبارزات مسلحانه در سال‌های پایانی دهه‌ی چهل و پنجاه نیز موضوع این نقد قرار گرفته است. این نوار شامل دو بخش «دریغ‌ها» و «آرزوها» بوده و در زمان حیات شریعتی توسط فرزندانش پیاده شده و توسط شخص شریعتی حک و اصلاح شده اما متأسفانه در همان زمان بخشی از نوار پاک شده است. بخش دریغ‌ها در دست نیست. دفتر تدوین و تنطیم آثار شریعتی در دهه‌ی 60 این گفتار را در دو مجموعه‌ی جداگانه به چاپ رسانده است. بخش آرزوها در مجموعه آثار 25 به چاپ رسیده و دریغ‌ها در مجموعه آثار 27.

سخن آدم

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 23

نام دیگر: ایدئولوژی 5،

زمان: 1355

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1356-1351

چکیده: این نوار به نام‌هایی چون «ایدئولوژی 5» و «سخن آدم» معروف است. بخشی از این گفت‌وگو تحت عنوان «شفاعت تابویی و شفاعت ایدئولوژیک» در ضمیمه‌ی مجموعه آثار 23 انتقال یافته و از همین رو در صورت مقایسه با صوت، متفاوت به نظر می‌آید.

بر در حق کوفتن حلقه‌ی وجود

نام‌های دیگر: رابطه ی فرم ومحتوادر مسایل اسلامی

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 2-مجموعه آثار 28

زمان: دی ماه 1355

مکان: نشست خصوصی

دوره: 1351-1356

چکیده: بحثی درباره‌ی شعائر مذهبی و ضرورت فرم و بخشی از سخنرانی به نام « رابطه فرم ومحتوا در مسایل اسلامی » است که در مجموعه آثار 28 به چاپ رسیده است

پیام به همایون

معادل مکتوب: مجموعه آثار شماره 34

زمان: 1355

مکان: خلوت خانه

دوره:1351-1356

چکیده: این پیام خطاب به محمد همایون، بنیان‌گذار حسینیه‌ی ارشاد، است که در سال 1355 به‌شدت بیمار بود و در بستر مرگ قرار گرفته بود. شریعتی از او به عنوان کسی نام می‌برد که پشتوانه‌ی حرکتی شد که از سیدجمال تا حسینیه‌ی ارشاد تداوم یافت، و از زحمات او تجلیل می‌کند. محمد همایون چند ماه پس از علی شریعتی فوت می‌کند.

لیست سخنرانی‌هایی که به شکل ریل موجود است و تا اطلاع ثانوی در دسترس نیست:

سلام‌های نماز (مجموعه آثار شماره 2)

استخراج و تصفیه‌ی منابع فرهنگی (مجموعه آثار شماره 20)

مخروط جامعه‌شناسی فرهنگی (مجموعه آثار شماره 20)

فرهنگ و ایدئولوژی (مجموعه آثار شماره 23)

دریغ‌ها (مجموعه آثار شماره 25)

چهار زندان انسان (مجموعه آثار شماره 25)

لیست سخنرانی‌هایی که صدایی از آن‌ها به جا نمانده.

میزگرد پاسخ به سؤالات و انتقادات با حضور صدر بلاغی، مرتضی شبستری، محمدتقی شریعتی، دکتر شریعتی. (مجموعه آثار شماره 22)

چه باید کرد؟ (مجموعه آثار شماره 20)

نیازهای انسان امروز (مجموعه آثار شماره 25)

انسان واسلام (مجموعه آثار شماره 24)

انسان وتاریخ (مجموعه آثار شماره ۲۴)

بحثی راجع به شهید (مجموعه آثار شماره 19)

سخنی درباره‌ی کتاب (مجموعه آثار شماره 25)

اومانیسم درغرب وشرق (مجموعه آثار شماره 25)

انسان بی خود  (مجموعه آثار شماره 25)

تاریخ ایران اسلامی تا صفویه (مجموعه آثار شماره 27)

تولد دوباره‌ی اسلام، پیام، بررسی تاریخ (مجموعه آثار شماره 27)

ممالک همجوار (مجموعه آثار شماره 27)

عرب پیش از اسلام ازدروس شفاهی در دانشکده‌ی مشهد (مجموعه آثار شماره 28)

 بررسی پاره‌ای از وقایع صدر اسلام (مجموعه آثار شماره 28)

مرگ، پیغامی به زندگان (مجموعه آثار شماره 29)

ضرورت تیپ‌شناسی در نوشتن بیوگرافی (مجموعه آثار شماره 29)

معارف اسلامی (مجموعه آثار شماره 29)

ریشه‌های اقتصادی رنسانس (مجموعه آثار شماره 31)

وضع آگاهی طبقاتی (مجموعه آثار شماره 31)

هنر در انتظار موعود (مجموعه آثار شماره 32)

مذهب دری است و هنر پنجره‌ای (مجموعه آثار شماره 32)

هنر، گریزی از آن‌چه هست (مجموعه آثار شماره 32)