آثار جوانی ـ م.آ.۳۶ (چاپ اول ـ ۱۳۸۵)

آثار جوانی

مجموعه آثار ۳۶

علی شریعتی، تهران: بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی با همکاری انتشارات چاپخش، چاپ اول، ۱۳۸۵، تیراژ ۱۱۰۰.

 

 

 

فهرست

مجموعه آثار ۳۶ که تقریبا بیست سال پس از مجموعه آثار ۳۵ -آثار گوناگون- و تحت عنوان «آثار جوانی» به چاپ رسیده است  در واقع از دو بخش و یک ضمائم تشکیل شده و تنها بخشی از این مجموعه اختصاص به جوانی شریعتی و فعالیت های مطبوعاتی او بر می گردد. بخش دیگر شامل یک نامه، تعدادی شعر که در جوانی در روزنامه خراسان به چاپ رسیده و نیز دو درس از دروس دانشکده مشهد که با تأخیر به دست دست اندرکاران «دفتر تدوین آثار»رسیده، می شود.

 

بخش اول: آثار دوره‌ی جوانی (1345-1333)

*مقالاتی از روزنامه‌ی خراسان

-فروید پایه‌گذار مکتب عشق

-چرا دانشمندان قلم به دست نمی‌گیرند و چرا از نوشته‌های پرمغز و مطبوعات سودمند اثری نیست؟

-بزرگان جهان

-مترلینگ فیلسوف حیرانی که تفکر بیجا او را به جنون کشاند

-اقبال مردی که ملتی را ایجاد کرد

-مسجد مسلمانان پاریس

 

*اخلاق شریعتی

 

*مقالاتی از ایران آزاد

-ما ایران را آزاد خواهیم ساخت

-در راه آزادی

-پایان سلطنت

-به یاد جانبازان شانزدهم آذر

-اعلام خطر

-در آستانه‌ی کنگره لوزان

-چین و هند!

-مرگ بر استعمار

-حمایت استعمارگران سرخ و سیاه از رژيم دیکتاتوری شاه

-نوروز امسال

-رویدادها و بینش‌ها

-انتخابات!

-جنگ زرگری

-تیری که کمانه کرد

-«کلوا واشربوا» را در گوش کن، «ولاتسرفوا» را فراموش کن

-رویدادها و بینش‌ها

*مقالاتی از نامه‌ی پارسی

-به کجا تکیه کنیم؟

-جبهه‌ی ملی چیست و چه می‌گوید؟

-جبهه‌ی ملی چه می‌خواهد؟

*راهنمای خراسان

 

بخش دوم: آثار دوره‌ی میانسالی (1350-1347)

–مقدمه‌ی دکتر علی شریعتی بر کتاب خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنت اثر استاد محمدتقی شریعتی

*سه سخنرانی

-پیامبر الگوی متعالی انسانیت

-خصوصیات فرهنگ و تمدن قرون جدید

-چونان کرگدن تنها سفر کن

*ضمایم

-عهد زن

-مرغ آبشار

-گل ابریشم

-جنایت فجیع

-شهادت کاظم

-عراق سرزمین شورش‌ها

*فصل چهارم ـ قسمت سوم (پیمان و برنامه)

-شناخت کتاب

-طوفان سیاه

*نامه‌ی دکتر علی شریعتی به استاد مطهری

 

یادداشت ناشر

این مجموعه شامل دو بخش اصلی و یک بخش ضمیمه است. بخش اول دربرگیرنده مطالبی از دوره‌ی جوانی شریعتی است که طی سالیان مختلف به طور پراکنده (به صورت مقاله، جزوه و کتاب) از نخستین سالهای فعالیت قلمی او از 1333 به بعد در روزنامه خراسان و نشریه‌های دانشجویی خارج از کشور چاپ و منتشر شده بود که به دلیل پراکندگی و در دسترس نبودن بخشی از آنها به خصوص مقالات چاپ شده در نشریات دانشجویی اتحادیه‌ی دانشجویان ایرانی وابسته به جبهه‌ی ملی مقیم پاریس، اینک تقدیم علاقمندان و دوستداران دکتر علی شریعتی می‌شود که شامل مطالبی به شرح ذیل است:

1) مقالاتی از روزنامه‌ی خراسان درباره‌ی فروید، مترلینگ، اقبال لاهوری و مطلبی به نام «مسجد مسلمانان پاریس» که گفت و گویی است بین شریعتی و مسلمانی دورگه: ویتنامی‌- فرانسوی درباره‌ی وضع اسفبار اماکن مذهبی (مساجد) مسلمین در پاریس. به همراه چند شعر از شریعتی جوان که در سالهای 1333 و 1334 در آن روزنامه به چاپ رسیده است. (از آنجا که دو مقاله‌ی کوتاه از این مجموعه به علاوه‌ی اشعار از حیث موضوعی با این بخش تناسب نداشت، به بخش ضمایم منتقل شد).

2) اخلاق شریعتی کتابی است آموزشی که شریعتی آن را در ایامی که معلم دبستان کاتب‌پور مشهد بود به پیشنهاد اداره‌ی فرهنگ خراسان (آموزش و پرورش وقت) برای تدریس در کلاسهای دوره‌ی ابتدایی چهارم و پنجم و ششم در سال 1334 یا 1335 نوشت و بارها به چاپ (در سال 1338 به چاپ پنجم و در سال 1341 به چاپ هفتم) رسید. دکتر شریعتی پس از بازگشت از فرانسه به علل مشکلات و مسایل گوناگون و همچنین بر اثر تحولات در افکار و اندیشه‌اش دیگر با نوشته‌ی اخلاق کاری نداشت و از طرفی پس از شهادت او این کتاب به علت جابه‌جایی‌های کتابخانه‌اش و همچنین هجوم مکرر ساواک به آن و تفتیش کتاب‌ها و بردن بخشی از آنها و مسایل دیگر در اختیار خانواده نبود و فقط نسخه‌ای ناقص از آن به جا مانده بود. به همین سبب این نوشته از چشم تدوین کنندگان مجموعه آثار شریعتی پنهان ماند؛ تا این که سرانجام بعد از چاپ کتاب طرحی از یک زندگی (که این مطلب در آن یادآوری شده بود)، یکی از خوانندگان و علاقه‌مندان به آثار شریعتی لطف کرده کتاب اخلاق را در اختیار خانواده گذاشت که همین جا از ایشان تشکر فراوان می‌شود.

3) مقالات سیاسی-فرهنگی شریعتی که در نشریات ایران آزاد (ارگان سازمان دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه وابسته به جبهه‌ی ملی ایران) و نامه‌ی پارسی (نشریه‌ی دانشجویان ایرانی در اروپا نزدیک به جبهه‌ی ملی) که شریعتی در سال‌های 1341 تا 1343 در آنها قلم می‌زد و در عین حال مسئولیت سردبیری یا عضویت در هیئت تحریریه‌ی آنها را بر عهده داشت. شریعتی این مقالات را که حاوی مضامین سیاسی و اغلب بر ضد رژیم سلطنت پهلوی بود به نامهای مستعار «شاهین»، «روشن»، «شمع» و… می‌نوشت. این مقالات حاوی اندیشه‌ها، مواضع و دیدگاه‌های شریعتی درباره‌ی مسایل جامعه‌ی ایران آن زمان و مسایل منطقه‌ای و جهانی عصر اوست. از جمله مباحث مطرح در این مقالات می‌توان به مواضع شریعتی درباره‌ی انتخابات مجلس سالهای 40 و 41 و اصلاحات ارضی رژیم پهلوی، بحرانهای اقتصادی-‌ اجتماعی و سیاسی حاکمیت وقت، قیام پانزدهم خرداد، کنگره‌ی لوزان و مسایل درونی آن، نقد حزب توده و مواضع شوروی کمونیستی سابق، وضع کشورهای منطقه و نیز به مقاله‌ی برجسته‌ی «به کجا تکیه کنیم؟» اشاره کرد که در آن نخستین جوانه‌های تغییر الگوی کار مبارزاتی –که بعدها شریعتی با ورود به ایران از آن به استراتژی کار فکری- فرهنگی یا مشی آگاهی‌بخش تعبیر می‌کند- دیده می‌شود.

4) کتاب راهنمای خراسان که شریعتی آن را به پیشنهاد وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش وقت) نوشت و سازمان جلب سیاحان (طرف قرارداد وزارت فرهنگ) آن را در سال 1345 به چاپ رسانید.[1] این اثر با حروفچینی جدید و حذف فصل مربوط به اطلاعات عمومی درباره‌ی مراکز و اماکن مشهد – به دلیل آمار کهنه شده- از آنجا که حاوی اطلاعات جغرافیایی و تاریخی مفیدی درباره‌ی خراسان است گنجاندن آن دراین مجموعه مفید دانسته شد.

بخش دوم شامل آثاری مربوط به دوره‌ی میانسالی شریعتی است که حاوی مطالبی به شرح ذیل است.

1) سه سخنرانی مربوط به سالهای 48 تا 50. سخنرانی نخست به نام «پیامبر الگوی متعالی انسانیت[2]» که در سال 1348 در سفر حج در مدینه ایراد شده است و مضامینی نزدیک به یکی از سخنرانی‌های شریعتی در م.آ. 29 دارد. سخنرانی‌های دوم و سوم به نام‌های «خصوصیات فرهنگ و تمدن قرون جدید» و «چونان کرگدن تنها سفر کن!» درس‌های شفاهی شریعتی در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه مشهد است. گفتنی است که نوارهای این سخنرانی‌ها نزد یکی از شاگردان شریعتی در دانشکده ادبیات مشهد بود که وی آنها را در سال 1359 به دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر شریعتی تقدیم می‌کند. از آنجا که مضامین این سخنرانی‌ها به ویژه دو سخنرانی «خصوصیات فرهنگ و تمدن قرون جدید» و «چونان کرگدن تنها سفر کن» با موضوعات مندرج در مجموعه آثار 11 و 12 (تاریخ تمدن) و 15 و 16 (تاریخ و شناخت ادیان) هماهنگی داشت بهتر بود در آن مجموعه‌ها گنجانده می‌شد اما هنگامی این نوارها به دفتر تدوین و تنظیم آثار شریعتی رسید که مجموعه‌های فوق در ماه‌های پایانی سال 1359 چاپ و منتشر شده بود و از آنجا که مضامین آنها با موضوعات مندرج در مجموعه آثار بعدی تناسب و هماهنگی نداشت، این نوارها مشمول گذر زمان شد و از دید تدوین‌کنندگان مجموعه آثار معلم نیز پنهان ماند؛ تا آن که پس از تدیون و تنظیم مجموعه آثار 35 –که در آن تمامی نوشته‌های باقیمانده‌ی شریعتی بجز آثار نامشکوف چاپ و منتشر شد- دوباره در جریان بازبینی آثار مربوط به شریعتی کشف می‌شود و این بازیافت در زمانی بود که باب آثار قلمی او با چاپ مجموعه آثار 35 بسته شده بود. از این رو نوارهای این سه سخنرانی روی دست ماند تا آن که به همت آقای امیر رضایی این نوارها استخراج و در یادواره‌ی سیزدهمین سالگرد شریعتی در خرداد سال 1369 چاپ و منتشر شد. اینک همان سخنرانی‌ها با حروفچینی و رسم‌الخط جدید در این مجموعه تقدیم خوانندگان  می‌شود.

2) مقدمه‌ی شریعتی بر کتاب خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنت تألیف استاد محمدتقی شریعتی از سلسله انتشارات حسینیه‌ی ارشاد که در سال 1349 چاپ و منتشر شده است.

3) بخش ضمیمه‌ها شامل مطالب ذیل است:

1) سه قطعه شعر به نام‌های «عهد زن»، «مرغ آبشار» و «گل ابریشم» که نخست بار در روزنامه‌ی خراسان در سال‌های 1333 و 1334 چاپ شد.

2) دو مقاله به نام‌های «جنایت فجیع» و «شهادت کاظم» چاپ شده در روزنامه‌ی خراسان در سال‌های 1336 و 1337.

3) مطلبی به نام «عراق سرزمین شورش‌ها» مندرج در ایران آزاد شماره‌ی 9 در خرداد ماه 1342.

4) دو مطلب به نام‌های «شناخت کتاب» در معرفی فانون وآثارش و «طوفان سیاه» در معرفی شاعر جوان سودانی به همراه ترجمه و چاپ یکی از اشعار او در نامه‌ی پارسی، دوره‌ی جدید.

5) نامه‌ای از دکتر شریعتی به استاد مطهری (که با توجه به محتوای آن به نظر می‌رسد در سال 1347 نوشته شده باشد) برگرفته از کتاب نامه‌ها و ناگفته‌ها از سلسله آثار مربوط به استاد مطهری منتشره در سال 1382 توسط انتشارات صدرا.

در پایان نکات ذیل یادآوری می‌گردد:

1) در هر جا که افزودن کلمه یا عبارتی ضروری تشخیص داده شده است، در میان [ ] قرار گرفته است.

2) در مواردی که کلمه یا کلماتی قابل تشخیص و حتی حدس زدن نبوده‌اند، به جای آنها علامت …* به کار برده شده است.

3) کلیه‌ی ارجاعات و توضیحات نوشته‌ی اخلاق در حاشیه‌ها افزوده‌ی ناشر است.

بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی

 

-[1] از این اثر ترجمه‌ای به زبان عربی در دست است که چاپ آن را همین سازمان بر عهده داشته است.

-[2] این توضیح لازم است که عنوانهای این سخنرانی‌ها را آقای امیر رضایی– یکی از تدوین‌کنندگان مجموعه آثار شریعتی- بر اساس استنباطی که از مضامین آنها داشته‌اند انتخاب کرده‌اند و ما نیز آنها را بدون هیچ گونه تغییری در این مجموعه آورده‌ایم.- ناشر. (بنیاد شریعتی)