Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors
Search in posts
Search in pages


Ali Shariatis befrielseteologi: västerländska inslag i shiitisk revolutionär islam | Christer Hedin | 2006

الهیات‌ رهایی ‌بخش شریعتی

کریستر هدین(1) نویسنده، محقق و استاد دانشگاه سوئد در رشته ادیان، اخیرا کتابی درباره شریعتی زیر عنوان “الهیات رهایی بخش علی شریعتی؛ مفاهیم غربی در اسلام انقلابی شیعه” منتشر نموده است. این کتاب که در 128 صفحه به چاپ رسیده است، توسط انتشاراتی “سویدیش ساینس پرس”(2) که در شهر دانشگاهی اپسالای سوئد قرار دارد، انتشار یافته است. کریستر هدین، پیش از این در یک برنامه تلویزیونی در کانال 1 سوئد، که طی 4 قسمت درباره ایران پخش می شد و یک بخش آن به شریعتی اختصاص یافته بود، از شریعتی و افکار وی تجلیل به عمل آورد، و او را در کنار مصدق از چهره های تأثیر گذار و مؤثر، به ویژه در عرصه اندیشه و تفکر کنار داد و او را تکمیل کننده راه مصدق نامید. هدین گفت که “اگر مصدق آثار شریعتی را می دید، قطعا از تلاش های وی بسیار خشنود می شد”. وی همچنین با بیان اینکه “تا پیش از اندیشه های شریعتی، دانشجویان، بین سنت و توسعه اجتماعی، سرگردان بودند و نمی دانستند کدام را برگزینند، شریعتی، به آنها نشان داد که هیچ تناقضی بین مذهب و توسعه اجتماعی وجود ندارد”. در همان برنامه تلویزیونی از هدین به عنوان کسی که شیفته افکار شریعتی شده و کتابی درباره وی نوشته است، معرفی شد.

Christer HEDIN08-737 9778

Professor i religonskunskap och filosofi

christer.hedin@lhs.se

Institutionen för SKL

Christer Hedin har ägnats större delen av sitt yrkesverksamma liv åt lärarutbildning, främst i religionskunskap och filosofi, men han har också varit lärare och radiojournalist, bland annat som chef för vetenskapsredaktionen på Sveriges Radio. Han har disputerat i religionshistoria och är docent i livsåskådningsvetenskap.

Christer Hedin har i sin forskning främst ägnat sig åt Mellanösterns religioner. Han har skrivit om judendom och kristendom men mest om islam. Under senare tid har han ägnat sig åt religionernas roll i det mångkulturella samhället. Det har givit honom anledning att studera allmänna frågor kring etik, etikundervisning och pedagogisk filosofi. Hans skriftliga produktion spänner över alla dessa områden.

* بحث تلويزيونی کريستر هدين درباره دکتر شريعتی:

http://www.svt.se/svt/road/Classic/shared/mediacenter/index.jsp?d=52541&a=602742

* ليست برخی از آثار ک. هدين : http://www.bokrecension.se/Christer-Hedin

Christer HEDIN

Ali SHARIATIS befrielseteologi

västerländska inslag i shiitisk revolutionär islam,

Uppsala: Swedish Science Press, 2006

علی فیاض در معرفی این کتاب می‌گوید:

کریستر هدین(1) نویسنده، محقق و استاد دانشگاه سوئد در رشته ادیان، اخیرا کتابی درباره شریعتی زیر عنوان “الهیات رهایی بخش علی شریعتی؛ مفاهیم غربی در اسلام انقلابی شیعه” منتشر نموده است. این کتاب که در 128 صفحه به چاپ رسیده است، توسط انتشاراتی “سویدیش ساینس پرس”(2) که در شهر دانشگاهی اپسالای سوئد قرار دارد، انتشار یافته است. کریستر هدین، پیش از این در یک برنامه تلویزیونی در کانال 1 سوئد، که طی 4 قسمت درباره ایران پخش می شد و یک بخش آن به شریعتی اختصاص یافته بود، از شریعتی و افکار وی تجلیل به عمل آورد، و او را در کنار مصدق از چهره های تأثیر گذار و مؤثر، به ویژه در عرصه اندیشه و تفکر کنار داد و او را تکمیل کننده راه مصدق نامید. هدین گفت که “اگر مصدق آثار شریعتی را می دید، قطعا از تلاش های وی بسیار خشنود می شد”. وی همچنین با بیان اینکه “تا پیش از اندیشه های شریعتی، دانشجویان، بین سنت و توسعه اجتماعی، سرگردان بودند و نمی دانستند کدام را برگزینند، شریعتی، به آنها نشان داد که هیچ تناقضی بین مذهب و توسعه اجتماعی وجود ندارد”. در همان برنامه تلویزیونی از هدین به عنوان کسی که شیفته افکار شریعتی شده و کتابی درباره وی نوشته است، معرفی شد. این کتاب که قرار بود در بهار 2006 انتشار یابد، با مدتی تأخیر در زمستان 2006 منتشر شد. در معرفی شریعتی بر پشت جلد کتاب آمده است که:

«علی شریعتی به عنوان پیشروترین و برجسته ترین نماینده الهیات رهایی بخش در جهان اسلام به شمار می آید. او در دهه 60 میلادی در پاریس به تحصیل مشغول بود و تحت تأثیرات عمیقی از مسائل و برنامه های سیاسی که در آنجا مورد بحث بود، قرار گرفت. جنگ رهایی بخش الجزایر در جریان بود. ژان پل سارتر و آلبرت کامو، در عرصه ادبیات فعال بودند. چگوارا و فرانتس فانون، برای حقوق فقرا و محرومین مبارزه می کردند. مارکسیسم با نمایندگان متعددی، در همین زمینه ابعاد گوناگونی را منعکس می کرد. لویی ماسینیون، با احترام عمیقی درباره عرفان اسلامی می نوشت. بر پایه همه این موارد، شریعتی یک سنتز اسلامی را شکل داد. تئوری الهیات رهایی بخش او، تفکرات پایه ای شیعه را با آزادی اگزیستانسیالیستی و عدالت مارکسیستی کامل می کرد. هنگامی که وی به ایران بازگشت، توانست به مشکل دانشجویان پاسخ دهد. آنها بر این تصور بودند که برای شکل دادن به آینده ایران، می بایست از میان اسلام و یا نوسازی اجتماعی، یکی را برگزینند. شریعتی نشان داد که این آلترناتیو، جعلی بود: اسلام بهترین شکل تکامل اجتماعی بود. [نویسنده کتاب] کریستر هدین، استاد دانشگاه در رشته تاریخ ادیان در مدارس عالی و دانشگاه استکهلم می باشد.»

در این کتاب که مدت زیادی نیست، وارد بازار فرهنگ سوئد شده است، موارد زیر، بر اساس فهرست موضوعات، مورد بحث قرار گرفته است:

اهمیت شریعتی:

پیام [شریعتی]

آثار

 

بیوگرافی:

کودکی و زمینه‌ها

تحصیلات آکادمیک

تلاش برای انقلاب

 

فرد و جامعه:

نقطه نظر اجتماعی

نقطه نظر انسانی

شریعتی به عنوان جامعه شناس

 

مارکسیسم و ماتریالیسم:

تاریخ به مثابه مبارزه طبقاتی

سوسیالیسم و همبستگی

نقد مذهب

 

انسان گرایی و اگزیستانسیالیسم:

پدیده شناسی

اگزیستانسیالیسم

الگوهای انسانی

 

بازسازی جهانی:

چگوارا

فرانتس فانون

ژاک برک

 

پیام شریعتی:

شریعتی و الهیات رهایی بخش

برآیند شیعی

شریعتی به عنوان فیلسوف انقلاب

شریعتی و ایران پس از ۱۹۷۹

هدین در این کتاب از زوایای گوناگونی به افکار شریعتی می پردازد. وی شریعتی را در جهت گیری های اجتماعی یک سوسیالیست می نامد و برای اثبات آن به نوشته های وی استناد می جوید. به گفته وی، شریعتی علاوه برتئوری خود مبنی بر طبقاتی ارزیابی کردن داستان هابیل و قابیل، در بعضی از نوشته های خویش سوسیالیسم را بسیار ارزشمند توصیف می کند. وی همچنین بر این امر تاکید می ورزد که؛ “شریعتی بسیار قاطعانه در جهت فقرا و ستمدیدگان تلاش می نمود. هم انسان ها و هم کشورها. او از استعمار و امپریالیسم به عنوان نمادهای جامعه قابیلی یاد می کرد”.

در فصلی از کتاب تحت عنوان پیام شریعتی، نویسنده به تشابهات و تفاوت های الهیات رهایی بخش شریعتی، با آنچه که از آن زیر عنوان الهیات رهایی بخش مسیحیت یاد می شود، اشاره می کند و از جمله می نویسد: “تردیدی وجود ندارد که نقطه نظرات متشابه موجود می باشد: برداشت جدید شریعتی از اسلام، به الهیات رهایی بخش کاتولیکی آمریکای لاتین که سوسیالیسم را با جهان سوم متناسب می نماید، از آن نمونه ای که توسط چگوارا و فرانتس فانون پی گیری شد، نزدیک می شود. او [شریعتی] به این اطمینان دست یافته بود که پیروزی بر امپریالیسم غرب در ایران، نیازمند به بازسازی ملیت ایرانی، مذهب اسلام و هویت فرهنگی داشت”.

نویسنده کتاب همچنین می افزاید که: “موارد زیادی وجود ندارد که نشان بدهد که وی ارتباط مستقیمی با الهیات رهایی بخش مسیحیت داشته است. فعالیت های آنان هنوز به شکل سازمان یافته ای توسعه و تکامل نیافته و مورد توجه واقع نشده بود. اینکه به چه میزان در پاریس مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود، کار آسانی نیست. شریعتی اما به شدت تحت تأثیر جنگ الجزایر قرار گرفته بود؛ جنگی که تا حضور او در پاریس ادامه داشت. بسیاری از آموزگاران و اساتید وی [به این موضوع] علاقمند بودند. برای او مشکلی نبود که همانندی هایی میان الجزایر و ایران ببیند. حتی اگر این مبارزه در سرزمین پیش نامیده شده [الجزایر] خونین تر از سرزمین دیگر [ایران] بود”.

وی در همین بخش بر این امر تأکید می ورزد که: “شریعتی اسلام را به مثابه یک نیروی رهایی بخش می دید. همه برداشت های نوین وی از اسلام در راستای خلق آزادی بود؛ [در زمینه های] اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی. بر همین مبنا است که نامیدن آن به عنوان الهیات رهایی بخش، جزو [ذات] آن می باشد. اما نیازی نیست که تصور شود وی از جایی الهام پذیرفته است. این امکان وجود دارد که این پدیده به صورت موازی و تقریبا به طور همزمان، از اندیشه هایی که توسط فانون و چگوارا خلق شده بودند، منتشر شده باشند”.

کریستر هدین در این کتاب به نقش اندیشه شریعتی در پس از انقلاب نیز می پردازد و عملکرد پیروان وی را به بحث می گذارد و حتی به “قتل های سیاسی” گروه فرقان نیز اشاره می کند. او در یک نگاه موشکافانه مواضع احتمالی شریعتی در رابطه با حاکمیت پس از انقلاب را نیز به بحث می گذارد و می نویسد: “شریعتی زمینه ساز انقلابی شد که هیچگاه امکان آن را نیافت که بر پیامدهایش تأثیری گذارد. او در شرایطی قرار گرفت که می بایست پاسخگوی رژیمی باشد که او خود اگر می دانست چگونه هدایت می شود، آرزومند آن نبود. نوشته های شریعتی در همه موارد، شفاف نیستند، اما در یک مورد کاملا آشکارهستند: در انتقاد به علما و سوء استفاده آنها از قدرت. اگر او ایران پس از 1979 را تجربه نموده بود، نیازی به بازپس گیری هیچ چیز [انتقاد به علما] نداشت. مطمئنا [تا کنون] اسلام شیعی ترویج شده است، اما سنتز شیعی آزادی، برابری و عرفان به هیچوجه آرمانی مناسب برای طبق مرفه جدید، آیت الله ها، نیست”. او درباره مرگ شریعتی که تا هنوز نیز با تردید در چگونه گی آن، بحث می شود، نگاهی منصفانه و تأمل برانگیز دارد:

“می توان در رابطه با انقلاب، مسئولیتی را متوجه او نمود، اما نه برای پیامدهایش. “اشتباه” او شاید مرگ او در 1977 بود. در این رابطه می توان به تصویر او به عنوان یک روشنفکر سیگاری افراطی اشاره کرد. آیا او خود مسئولیتی در رابطه با مرگ خود تحت چنین شرایطی نداشت؟ آری، اما چه کسی می تواند قضاوت کند؟ سارتر همیشه با یک پیپ به تصویر کشیده می شد. برتراند راسل، از هفت سالگی تا هنگام مرگش در 98 سالگی به گونه ای افراطی سیگار می کشید. کاملا پذیرفتنی است که شریعتی نیز به سلامتی خود اهمیت نمی داد، اما او خود حاضر بود که جان خود را در راه سنتزخود [از] اسلام و فلسفه اروپایی فدا سازد. شاید او قربانی ساواک شد، اما حتی اگر او بر اثر ایست قلبی که گواهی مرگ نشان می دهد، جان سپرده باشد، او شهید برداشت های خود بود”.

کریستر هدین که ظاهرا دسترسی زیادی به آثار شریعتی به زبان های اروپایی نداشته است، با تکیه بر چند اثر ترجمه شده و نیز کتاب هایی که دیگران درباره شریعتی و انقلاب ایران نوشته اند، موفق شده است، اثری خواندنی، محققانه و علمی را درباره شریعتی و جایگاهش ارائه دهد. هر چند اگر همه برداشت هایش از دیدگاه های شریعتی مورد تأیید ما نباشد. این کتاب که می توان از آن به عنوان نخستین اثر مستقل به زبان سوئدی درباره شریعتی و تأثیراتش یاد کرد- آن هم از سوی استادی شناخته شده در مذهب و فلسفه – با زبانی روان و نه چندان پیچیده و سخت، که ویژه چنین تحقیقاتی است، شناخت نسبتا مفید و جامعی از اندیشه های وی را ارائه می دهد و می تواند خواننده سوئدی زبان را با چند دسته گی ها و جریانات متنوع انقلاب ایران آشنا سازد و نقش روشنفکران و اندیشمندان مسلمان ایرانی را در اشاعه برداشت های اصلاح طلبانه و نوین از مذهب نشان دهد. آنچه که در جوامع غربی کمتر از آن سخن رفته است. و البته اگر هم تا کنون از آن یاد شده بود، بیشتر درباره روشنفکران و اصلاح طلبان مسلمان جهان عرب بوده است، که سال ها پس از شریعتی به این وادی گام نهاده اند.

______________________

Christer Hedin (1

Swedish Science Press (2



≡   برچسب‌ها
نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : آگوست 1, 2015 1873 بازدید       [facebook]