مقدمه کتاب «سیاست اخلاقی»
مقدمه کتاب سیاست اخلاقی
حسین مصباحیان
منبع: کتاب «سیاست اخلاقی»
تاریخ انتشار: اسفند ۱۴۰۱
درآمد
موضوع همهی مقالات این کتاب، هر یک به روشی، «پرسش از سیاست» یا به تعبیر دقیقتر پرسش از «امر سیاسی»[1] است. چنین پرسشی این پیشفرض را در خود دارد که امر سیاسی «مسئله» است و ضرورت دارد مواجهههایی از مناظر مختلف با آن صورت گیرد تا شاید برخی از وجوه پنهان آن پدیدار گردد، دربارهاش اندیشهورزی شود و امیدوارانه افقهای متفاوتی در چشمانداز قرار گیرد. در چنین جهتی، سه فراز تحول امر سیاسی با محوریت سیاست بهمثابه لحظهی تشخیص دشمن، سیاست بهمثابه لحظهی تشخیص دوست و سیاست بهمثابه امری اخلاقی راهنمای تنظیم مقالات این مجموعه قرار گرفته است و سه فصل مستقل و درعینحال مرتبط را سامان داده است. این فصلبندیها اما بهنحو پیشینی صورت نگرفته و اینگونه نبوده است که مواجهه با سه فراز تحول امر سیاسی در دستور کار قرار گرفته باشد و از همکاران خواسته شده باشد که هر یک در باب مسئلهای از مسائل تودرتوی هر فراز اندیشهورزی کنند. فرآیند شکلگیری و فصلبندی این اثر، کاملاً معکوس و بهنحوی پسینی بوده است. بدین معنا که مقالاتی که ناظر بر اندیشیدن به مسئلهی سیاست از نگاه متفکران جهانی و ایرانی (به طور خاص علی شریعتی) و از مناظر مختلف تاریخی، سیاسی، جامعهشناختی و فلسفی بوده جمعآوری شدهاند و در نظمی که شاهد آن هستیم سامان یافتهاند. بر این ساماندهی، سه ملاحظه وارد است. نخست اینکه تقریباً هیچیک از مقالات را نمیتوان در جایی که قرار گرفتهاند قرار داد، چراکه به قلمروهایی که ناظر بر فهم دیگری از امر سیاسی بوده نیز ورود کردهاند. دوم اینکه از سه فراز مذکور فقط یکی از آنها واقعیت یافته و دو تلقی دیگر صرفاً در موقعیتی است که میتوان از آنها بهمثابه چشماندازهای بدیل نام برد و چون چنین است باید آنها را منحصراً ضرورتهایی برای تحول در فهم امر سیاسی به شمار آورد و امیدوار بود که جایی در واقعیت باز کنند. سوم اینکه، تمرکز برخی از مقالات این مجموعه بر روی اندیشه های علی شریعتی در مورد نسبت سیاست و اخلاق بوده است و همین سبب شده است که حضور شریعتی در این مجموعه پررنگ باشد. با اینهمه، از آنجا که مباحث بیش از نیمی دیگر از مقالات این مجموعه گاه بی هیچ ارجاعی به شریعتی و گاه به صورت اشاراتی به اندیشه های او پیش رفته است، عنوان کتاب نمی توانسته است به چیزی شبیه نسبت سیاست و اخلاق در اندیشه شریعتی تغییر یابد. چرا که در این صورت، اولا عنوان مذکور نمی توانست محتوای همه مقالات مجموعه را نمایندگی کند و ثانیا نمی توانست اهمیت مستقل مسئله معاصر «نسبت سیاست و اخلاق» و چشم انداز «سیاست اخلاقی» را مستقل از اهمیت متفکرانی که به این حوزهها اندیشیده اند، برگزار کند. به ویژه اینکه، مبانی نظری بدیل «سیاست اخلاقی» در مقایسه با مبانی «سیاست واقعی» در مراحل آغازین پی ریزی و نظریه سازی است و ضرورت دارد اندیشیدن و پژوهش کردن به مسائل و موانع چنین طرح بدیلی تداوم یابد.
(بیشتر…)شریعتی و مذهبِ رهاییبخشِ انتظار | فهیمه بهرامی (خرداد ۱۴۰۱)
شریعتی و مذهبِ رهاییبخشِ انتظار
فهیمه بهرامی
منبع: سایت اینترنتی بنیاد فرهنگی شریعتی
تاریخ: خرداد ۱۴۰۱
بحران امروز جامعۀ ما، مسئلۀ فقر و نابرابری است که مانند یک سونامی، کل جامعه ـ حتی اقشار برخوردار ـ را نیز در بر گرفته است. فقر، مسئلهای دیرینه در تاریخ بشر است و از دیرباز، متفکران، فیلسوفان اجتماعی، نویسندگان، نهاد دین و صاحبنظران درباره آن سخن گفتهاند. اما به جرئت میتوان گفت از قرن نوزدهم میلادی بود که این پدیده، تبدیل به یک مسئلۀ گسترده و در سطح کلان شد. با ظهور لیبرالیسم اقتصادی و تفکر بازار آزاد خودتنظیمگر، افزایش فقر در جریان رشد و توسعه طبیعی قلمداد میشد. هواداران این تفکر معتقد بودند با گذشت زمان، وقتی ثروت در بازار به قدر کافی تولید شود، فقرا نیز از آن منتفع خواهند شد، اما آنچه در عمل رخ داد، خلاف این را ثابت کرد. برای فقرا، فقر یک امر طبیعی نیست. فقر، چیزی از جنس زخم است. نه فقط برای افراد فقیر، بلکه برای کل جامعه. جامعۀ فقیر، یک جامعۀ زخمی است و هر لحظه در درد و رنج به سر میبرد و اگر هر چه زودتر برای ترمیم و بهبود آن چارهای اندیشیده نشود، این زخم هر روز بزرگتر و عمیقتر خواهد شد. آن زمان است که فریادها برای عدالت بلند خواهد شد. تنها در صورتی که این فریاد از گلوی نیروهای عدالتخواه از اقشار و اصناف و نیروهای فکری و سیاسی و فرهنگی به گوش رسد میتوان به تغییر امیدوار بود. در غیر این صورت، ناامیدی از تغییر، نتیجهای جز خشم و خشونت و ویرانگری و خودکشی نخواهد داشت. یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین این نیروها، نیروی دین است.
شریعتی و مردم | شیما کاشی (خرداد ۱۴۰۱)
شریعتی و مردم
شیما کاشی
منبع: سایت اینترنتی بنیاد فرهنگی شریعتی
تاریخ: خرداد ۱۴۰۱
اینکه روشنفکر با چه کسی میخواهد سخن بگوید و با چه کسی در واقعیت سخن میگوید، یکی از مهمترین محورهای ارزیابی پروژه اجتماعی اوست. این نکته، از یک سو به زبانی که به خدمت میگیرد بستگی دارد و از سوی دیگر، به میدان و زمینی که سخن در آن محقق میشود. علی شریعتی به گواه بسیاری، یکی از مردمیترین روشنفکران تاریخ معاصر ایران بوده است که کلامش نفوذ قابل توجهی در مخاطب یافت. ارزیابی پروژه او در نسبت با مردم، نکات قابل توجهی برای امروز ما دارد.
شریعتی آگاهانه سخن گفتن با متن مردم را هدف قرار داده بود. برنامه او خزیدن در محافل خصوصی و نخبگانی نبود. برنامه او حتی محدود کردن مخاطب به جوانان و تحصیلکردهها نیز نبود. ایدهآل او این بود که بتواند با «همه» سخن بگوید. نکته مهم این است که به خلاف برخی مشهورات درباره معنای مردم در آثار و کلام شریعتی، تصور او از مردم یک توده یکدست و بیشکل نیز نبود. بلکه مجموعهای از دوگانهها و چندگانهها در خصوص این مفهوم میتوان در آثار و گفتار شریعتی پیدا کرد.
ساختن همبستگی: در ستایش رؤیای مشترک | آرمان ذاکری (خرداد ۱۴۰۱)
ساختن همبستگی: در ستایش رؤیای مشترک
آرمان ذاکری
منبع: سایت اینترنتی بنیاد فرهنگی شریعتی
تاریخ: خرداد ۱۴۰۱
۱_ تغییر، نیازمند همبستگی است و رؤیای مشترک لازمۀ همبستگی. افرادِ پراکنده و جدا از هم و فاقد وجدان جمعی به تعبیر دورکیم، قدرتِ تغییر وضع موجود را نخواهند داشت. رؤیای مشترک، خیال آنچه که نیست و ارزش آن را دارد که برای تولدش بجنگیم و تلاش کنیم، یکی از ضرورتهای مبارزهای پیگیر -هر چند نه یگانه ضرورت- برای تغییر وضع موجود است. بدون داشتنِ تصویری از آیندهای متفاوت از اکنون، نمیتوان، «ما» شد و از وضع موجود فرا رفت و سرنوشتی متفاوت را طلب کرد. «ما» شدن اما نیازمند امید هم هست. امید و خیال دو همبستۀ دیالکتیکیاند. امید، خیال را بارور میکند و باروریِ خیال، انسان را امیدوار میسازد. در فقدانِ امید و خیال، فقط میتوان به گذشته بازگشت و نوستالژی ساخت و حسرت خورد و از فاجعهای به فاجعهای دیگر پناه برد.
پایداری شریعتی در هجوم منتقدان (روزنامه شرق ـ ۳۰ بهمن ۱۴۰۰)
گزارشی از نشست احسان شریعتی، علیرضا رجایی حسین مصباحیان و مسعود پدرام
پایداری شریعتی در هجوم منتقدان
منبع: روزنامه شرق
تاریخ: ۳۰ بهمن ۱۴۰۰
علی شریعتی را معلم انقلاب ایران مینامند؛ انقلابی که فارغ از هر نقد وارد بر آن و مسیری که بعدا طی کرد واقعهای مهم در تاریخ سیاسی قرن بیستم محسوب میشود. برخی پژوهشگران آن را در شمار چند انقلاب بزرگ جهان میدانند و فیلسوفی همچون میشل فوکو آن را با انقلاب فرانسه مقايسه كرده است. تاکنون کتابها و مقالات و سمینارهای مختلفی به تاریخ و ویژگیهای انقلاب ایران اختصاص داده شده است. در چهلوسومین سالگرد پیروزی انقلاب، بنیاد فرهنگی علی شریعتی نشستی چهارساعته در کلابهاوس با عنوان «مردم، انقلاب و شریعتی» برگزار کرد که در آن چهرههايي همچون احسان و سوسن شریعتی، علیرضا رجایی، سروش دباغ، حسین رفیعی، محمود عمرانی، احمد زیدآبادی، مسعود پدرام، حسین مصباحیان و محمدجواد غلامرضاکاشی سخنرانی کردند. در میانه برنامه پرسش و پاسخ با حضار نیز صورت گرفت و مسائل مختلفی از خصلت خود انقلاب و تأثیر دکتر شریعتی بر آن تا رابطه شریعتی با روحانیت و نحوه مرگ مشکوک او دستمایه بحثهای چالشی و انتقادی شد. به علت محدودیت حجم صفحه پیشرو انعکاس بحثهای همه سخنرانان میسر نیست و آنچه در ادامه میخوانید گزیدهای است از سخنرانی حسین مصباحیان، احسان شریعتی، مسعود پدرام و علیرضا رجایی.
شریعتی و نظریههای پسا-استعماری (مرکز جهانی مطالعات انتقادی ـ ۷ آذر ۱۴۰۰)
شریعتی و نظریههای پسا-استعماری
برگزارکننده: مرکز جهانی مطالعات انتقادی
زمان: ۷ آذر ۱۴۰۰
از سوی «مرکز جهانی مطالعات انتقادی» نشستی در باب «شریعتی و نظریههای پسا-استعماری» با شرکت تنی چند از اندیشمندان به زبان انگلیسی برگزار شد. فایل ویدیویی این نشستها در ادامهی مطلب قابل مشاهده است:
کدام تغییر؟ (کلاب سمپوزیوم شریعتی در کلابهاوس ـ ۴ آذر ۱۴۰۰)
کدام تغییر؟
مکان: کلاب سمپوزیوم شریعتی در کلابهاوس
تاریخ: ۴ آذر ۱۴۰۰
در تاریخ ۴ آذر ۱۴۰۰ به مناسبت هشتاد و هشتمین سالگرد تولد شریعتی، از سوی بنیاد فرهنگی شریعتی نشستی با عنوان «کدام تغییر؟» و با ارائهی احسان شریعتی برگزار شد. در این نشست که بر بستر کلابهاوس اجرا شد، احسان شریعتی ارائهای پیرامون «پروژه سیاسی شریعتی در تجربه زیسته او» انجام داد. لینک دسترسی به فایل صوتی این نشست در ادامهی مطلب قابل مشاهده است.
کدام آگاهی؟ (سمپوزیوم شریعتی در کلابهاوس ـ ۲۹ مهر ۱۴۰۰)
کدام آگاهی؟
مکان: کلاب سمپوزیوم شریعتی در کلابهاوس
تاریخ: ۲۹ مهر ۱۴۰۰
در تاریخ ۲۹ مهر ۱۴۰۰ نشستی با عنوان کدام آگاهی توسط بنیاد فرهنگی شریعتی در کلاب سمپوزیوم شریعتی بر بستر کلابهاوس برگزار شد. در این نشست ابراهیم توفیق، احسان شریعتی، محمدجواد غلامرضاکاشی و حسین مصباحیان به ایراد سخنرانی پرداختند. لینک فایل صوتی این نشست در ادامهی متن در دسترس است.
شریعتی: راهبردی دیگر (سمپوزیوم شریعتی در کلابهاوس ـ ۱۰ تیر ۱۴۰۰)
شریعتی: راهبردی دیگر
دین، سیاست و فرودستان
مکان: سمپوزیوم شریعتی در کلابهاوس
زمان: ۱۰ تیر ۱۴۰۰
چهل و چهارمین یادمان شهادت شریعتی همانند برنامهی سال گذشته و در دوران همهگیری کرونا در بستر مجازی برگزار شد. این نشست با حضور هاشم آقاجری، محمدجواد غلامرضا کاشی و احسان شریعتی در فضای کلابهاوس جریان داشت و قریب به ۶ ساعت به طول انجامید. در ادامهی مطلب میتوانید خلاصهای از سخنان مطرحشده در این نشست را مطالعه کنید.
«کویر»؛ بازتاب نگاه بنیادین شریعتی به هستی و انسان | فرامرز معتمد دزفولی (۳۱ خرداد ۱۴۰۰)
«کویر»؛ بازتاب نگاه بنیادین شریعتی به هستی و انسان
فرامرز معتمد دزفولی
منبع: سخنرانی در نشست آنلاین «نسبت تاریخ و جامعه ایرانی با اندیشههای جهانی در میراث مکتوب شریعتی»
تاریخ: خرداد ۱۴۰۰
در نشست آنلاین «نسبت تاریخ و جامعه ایرانی با اندیشههای جهانی در میراث مکتوب شریعتی» که به مناسبت چهل و چهارمین سالگرد شهادت شریعتی برگزار شد، فرامرز معتمد دزفولی به بازتاب نگاه بنیادین شریعتی به هستی و انسان در کویر شریعتی پرداخته است. شایان ذکر است اخیرا از فرامرز معتمد دزفولی کتاب «درد بودن» منتشر شده است که خوانشی هرمنوتیکی و فلسفی از کتاب هبوط شریعتی است.