«مذهب علی مذهب»، چرا اکنون؟

آرمان ذاکری

منبع: روزنامه شرق

تاریخ: ۱۶ آذر ۱۳۹۳

به مناسبت هشتادمین سالروز تولد علی شریعتی و نیز در آستانه شانزدهم آذر، انجمن اسلامی دانشجویان فنی دانشگاه تهران مراسمی تحت عنوان «آیین روشنگری» و در دو روز پیاپی برگزار کردند. در این همایش دو روزه مقصود فراستخواه، آرمان ذاکری و سوسن شریعتی به ایراد سخنرانی پرداختند. آنچه در پی می‌آید خلاصه‌ای از مکتوب سخنرانی آرمان ذاکری است که در روزنامه شرق منتشر شده است.

1- «هویت های مرگبار» عنوان کتابی است که امین معلوف نویسنده عرب تبار لبنانی- فرانسوی، در 1999 به رشته تحریر درآورد تا نشان دهد «هویت ها» در آغاز قرن بیست و یکم همچنان در جوامع حضور دارند و گاه وبی گاه خشونت می آفرینند و مرگ می زایند. در این میان ادیان همیشه پاسخی جدی به مساله هویت بوده اند و از این رو همچنان در عرصه های اجتماعی تاثیرگذار و تغییرآفرین اند. اگر جامعه شناسان دین تا اواخر دهه60میلادی فکر می کردند همزمان با پیشرفت مدرنیته، ادیان از جوامع عقب نشینی خواهند کرد و جهان هرروز عقلانی تر از دیروز خواهد شد، تداوم حضور دین در قالب های مختلف از بنیادگرایی گرفته تا ادیان شرقی و جنبش های جدید دینی، جامعه شناسان دین را وادار کرده که در نظریه های خود تجدیدنظر کرده و سخن از افسون زایی مجدد جهان، بازقدسی شدن و سکولارزدایی بگویند.

2- جامعه ایران نیز در 36سال گذشته با سیاستگذاری گسترده در جهت قدسی سازی مکان ها و زمان ها روبه رو بوده است. از سوی دیگر پژوهش ها نشان می دهد درصد مشارکت مردم در مناسکی چون عزاداری، زیارت و عمل به نذر و نیاز، افزون شده. در چنین وضعیتی تحلیل وضعیت دین در جامعه ایران با دوگانه های ساده سازانه و تقلیل گرایانه ای چون عرفی- مذهبی ناممکن است. آنچه مسلم است چه از منظر سیاستگذاری و چه از نظر مشارکت مردمی دین، همچنان یکی از متغیرهای مهم و اثرگذار در عرصه جامعه ایران است.

3- علی شریعتی، نزدیک به 40سال پیش به روشنفکران، اعم از مذهبی و غیرمذهبی، توصیه می کرد در جوامعی با فرهنگ مذهبی، نمی توانند نقش دین را نادیده بگیرند و بر لزوم موضوع اندیشه قرارگرفتن دین تاکید می کرد. امروزه با خیزش انواع جریانات مذهبی به خصوص در خاورمیانه، اهمیت سخن شریعتی بیش از پیش معلوم شده است. از نگاه شریعتی نزاع «مذهب علیه مذهب» محصول تنش میان دوگونه درک از مذهب در طول تاریخ بوده است. از همین منظر است که شریعتی می نویسد: «لازمه دین توحید، طغیان و انکار و نه گفتن در برابر هرقدرت دیگر است.» با قرارگرفتن «نه» گفتن به وضع موجود در متن درک شریعتی از مذهب، تفکر انتقادی در متن تفکر مذهبی جای می گیرد. هم از این رو است که شریعتی معتقد است «تکیه ما به دین، بازگشت به گذشته نیست، ادامه راه تاریخ است» اتوپیایی که شریعتی ترسیم می کند نه مکان و زمانی تحقق یافته در گذشته، بلکه دورنمایی در آینده است که تحقق نیافته است.

4- اگر بپذیریم قرن بیست و یکم قرن هویت هاست و به خصوص در کشورهای اسلامی دین یکی از مهم ترین منابع هویت سازی است، باید بدانیم در بی توجهی و غفلت و تغافل روشنفکران از مذهب، دیگرانی به مذهب ارجاع خواهند داد، هویت مذهبی را خواهند ساخت، به زندگی مردم معنا خواهند داد، به نام مذهب خشونت خواهند آفرید و آتش نزاع و درگیری به نام مذهب را افزون تر خواهند کرد. پس، این رسالت روشنفکران است تا در برابر جنگ بنیادگرایان و جریانات خشن در عرصه اجتماعات، بتوانند هویتی انسانی، اخلاقی، مداراگر و به دور از خشونت را در جوامع اسلامی تثبیت و هویت های خشن مذهبی را به حاشیه ببرند. اصلاح دینی، پروتستانتیسم اسلامی، روشنفکری دینی، نواندیشی دینی یا هرعنوان دیگری که به آن بدهیم، امروز تنها راه مقابله با خشونت مذهبی است. بهتر است بر سر الفاظ مناقشه نکنیم.

دریافت فایل پی‌دی‌اف

نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : نوامبر 10, 2023 146 بازدید