شریعتی؛ سالکی در جهان مدرن

مکان: کلاب هاوس/ اتاق «آزاد راه انقلاب»

زمان: ۲۹ خرداد ۱۴۰۲

کلاب «آزاد راه انقلاب» نشست اخیر خود را به مناسبت چهل و ششمین سالگرد مرگ شریعتی در دوشنبه ۲۹ خرداد به این متفکر اختصاص داده است. سخنران اصلی این نشست سروش دباغ و مدیریت  آن با آقایان مصطفی دانشگر و بابک محمدی بود.

این مراسم با پخش تصنیف «شمع زندان» (سروده شریعتی جوان در دهه سی و خوانده شده توسط  علیرضا افتخاری در سال های پایانی دهه هفتاد) آغاز شد. مصطفی دانشگر پس از قرائت یادداشت سروش دباغ درباره شریعتی که به مناسبت 29 خرداد نوشته شده است  سخن را به ایشان سپرد. موضوع این سخنرانی عبارت است از : شریعتی؛ سالکی در جهان مدرن.

سروش دباغ پس از ذکر مقدماتی سخنان خود را در سه فصل ارائه کرد:

*شریعتی و روشنفکران

*کویریات: ماندگارترین بخش میراث شریعتی (پسا ارشاد – پسا زندان)

* نسبت او با بهمن ۵۷ و وضعیت کنونی ما (پسا شریعتی و انقلاب بهمن)

سروش دباغ در بخش اول سخنش به شریعتی به عنوان  متفکری مفهوم ساز، اصیل و رفرمیستی دینی پرداخت و از میان تقسیم بندی سه گانه شریعتی در باره آثارش (اجتماعیات، اسلامیات و کویریات) متذکر شد که امروزه چنین پیدا است که اجتماعیات و اسلامیات شریعتی بیشترین نقد را متوجه خود می بیند. وی ضمن اشاره به تاریخچه نقد مشترک شایگان و سروش به ایدئولوژیک کردن سنت و دین

از سوی شریعتی به تفاوت رویکرد این دو به مفهوم ایدئولوژی پرداخت.

نقد شایگان به شریعتی در ایدئولوژیک کردن سنت  بر اساس تعریف مارکس از ایدئولوژی بوده است یعنی «آگاهی کاذب» و از موضع چپ ستیزی  و همدلی با اسلام باطنی گرا و سنت های معنوی شرقی است که مشی شریعتی را نمی پسندد و آن را نقد می کند.  اما مقصود دکتر سروش از ایدئولوژیزه کردن دین، اولویت دادن به « حرکت» در برابر حقیقت  است؛ تراشیدن ایدئولوژی برای به درد خوردن؛ ایدئولوژی به مثابه سلاحی برا. دو گانه هایی مثل  تشیع علوی- تشیع صفوی، انتظار، مذهب اعتراض، شیعه حزب تمام همگی روایت هایی از سنت شیعی هستند تا به کار حرکت بیایند. به عبارتی  این دو نفر از دو زاویه، ایدئولوژیزه کردن سنت و دین را نقد کرده اند. آن بخش از میراث شریعتی که او را بدل به معلم انقلاب کرد به عبارتی  اسلامیات و اجتماعیات شریعتی مربوط به دوره ارشاد است ؛ سال های 47 تا 51. حجم کثیری از سخنرانی ها و نوشته های دوره ارشاد (به انضمام اسلام شناسی مشهد) از جنس اسلامیات و اجتماعیات است که روایت غیر رسمی از دین و البته قرائتی است ایدئولوژیک و البته مباحث اجتماعی. همین ها هست که او را معلم انقلاب کرده است و این نگاه را جا انداخته. به خصوص در دهه اول و دوم انقلاب. در این آثار است که ما با مشکلات روش شناسی و محتوایی روبرو هستیم.( اشارات غیر دقیق به قران و روایات، به فیلسوفان ، به جامعه شناسانی چون وبر و…و سارتر و…) مفاهیمی که علی رغم این نقاط ضعف خوب به خورد جامعه رفت و تاثیری بی بدیل گذاشت و در نهادینه کردن اسلامیات و اجتماعیات او موثر افتاد.  

با این همه بخش دیگری از آثار شریعتی «کویریات» او است که در عین حال ماندگارترین آثار او است و در ۱۵ سال اخیر بیشتر به آن ها پرداخته شده است؛ کویریات عبارتند از دغدغه های اگزیستانسیالیستی( تنهایی، عشق، سفر، گریزپایی امر غایی و..) مواجه با خود، سلوک افقی و موقعیت هایی از این دست است. کویر نماد بی کرانگی است. آثاری که در این باره در سال ها پیش نوشته شده است عبارتند از «معبدی در کویر» نوشته امیر رضایی، «مدرنیته ایرانی» اثر فرامرز معتمد دزفولی و کتاب خانم معصومه علی اکبری  به نام «قرائتی فلسفی از یک ضد فیلسوف». امروزه جا دارد بیشتر به این آثار پرداخته شود. در کنار آثار کویری باید به شریعتی پسا – ارشاد و یا پسا – زندان نیز توجه بیشتری نشان داد. شریعتی در فروردین 54پس از دو سال حبس آزاد می شود. شریعتی را نباید در اجتماعیات واسلامیاتش که آناکرونیک و دچار خطای زمان -پریشی و اشتباه روشی است، منحصر کرد. در آثار کویری شریعتی است که ما باعناصر اگزیستانسیالیستی و اومانیستی  پر رنگی روبرو هستیم. 

 نسبت شریعتی با بهمن ۵۷ و وضعیت کنونی ما محور سوم سخنرانی دکتر سروش دباغ بود.وی با اشاره به مرگ شریعتی یک سال قبل از انقلاب ایران و نداشتن نقش مستقیم در انقلاب ایران و ماجراهای پس از آن تاکید کرد که اگرچه  شریعتی  اسلام حرکت محور را بر کشید ولی نه از حکومت دینی صحبت کرد و نه آن را  تئوریزه کرده است. مسئله او هیچگاه حکومت نبوده است. دباغ این نوع سخن را سخنانی فست فودی و ویکی پدیایی نامید و یاد آوری کرد که شریعتی تا آستانه تکفیررفته. این نوغع موضع گیری ها را از سر اطلاعات کم در باره آثار شریعتی و بخشی را نیز از سر خشم و استیصال  دانست، جستجوی مقصر. وی تلاش متولیان قدرت را برای از آن خود کردن شریعتی(رفتار صدا و سیما، در این میان بی تاثیر ندانست و یاد آوری کرد که موقعیت میراث داران و دوستداران  اندیشه های شریعتی پس از انقلاب گواهی است بر عدم ربط میان اندیشه های شریعتی و موقعیت کنونی. البته که این همه به معنای نقد ناپذیری میراث فکری شریعتی نیست.

در پایان این جلسه، تعدادی از حاضرین سخن گفتند. مصطفی روشنگر، سعید برزین، بابک محمدی و… از این جمله بودند.

نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : ژوئن 27, 2023 272 بازدید