زنان در پروژه شریعتی

گفت‌وگوی روزنامه اعتماد با سوسن شریعتی

منبع: روزنامه اعتماد

تاریخ: ۱۴ آبان ۱۳۸۶

روزنامه اعتماد ـ پروین بختیارنژاد:

چند و چون نظرگاه شریعتی در خصوص زنان با سوسن شریعتی مطرح شد. او از یک طرف زن است و ناخواسته وابسته به مطالبات زنان و نیز فرزند شریعتی. او در این گفت وگو در شرایط پارادوکسیکال قرار دارد که در واقع این گفت وگو او را گرفتار این و آن کرده. حال با خواندن این گفت وگو خواهیم دید که سوسن شریعتی این تناقض را چگونه به سرانجام می نشاند.

-برخی از منتقدان شریعتی بر این نکته تاکید دارند که وی حساسیت و دغدغه مسائل خاص زنان را نداشته، او فقط از مسوولیت های زنان سخن گفته ولی از حقوق آنها هرگز و شما در مرحله اول به عنوان یک زن و در مرحله دوم به عنوان فرزند شریعتی در این مورد چه نظری دارید؟

راستش در تجربه شخصی آدم شدنم، در هیچ لحظه یی مجبور به انتخاب بین زن بودن و شریعتی بودن، نشدم. در عین حال که این هر دو تعلق، نقطه عزیمت محکم و مادی همان شدن بود. هیچ معلوم نیست هر نوع تعلقی، اسارت باشد. همه چیز بستگی به نسبتی دارد که با این همه برقرار می شود. بزرگی می گوید ما ضرورتاً انسانیم و تصادفاً مرد یا زن. شریعتی بودن بنده هم جزء همان تصادفات است، چنانچه زن بودنم نیز. با این وجود این تصادفات را باید جدی گرفت، اگر نمی خواهیم که تبدیل به تقدیر شود و تهدید. تهدیدها را می گویند می شود به فرصت بدل کرد. اما ظاهراً در حال حاضر صحبت از تجربه شخصی نیست، صحبت از نسبت این دو است؛ شریعتی و مساله زنان. قبل از ورود به این موضوع ذکر چند نکته کلی در مورد تفکر و روش شریعتی در برخورد با مفاهیم و وضعیت ها ضروری است. تفکر شریعتی تفکر بزنگاه هاست، شناسایی بزنگاه های فرهنگی، انسانی و اجتماعی همین مای موجود گرفتار. شناسایی بزنگاه هایی که محصول شناختی میدانی است و نه انتزاعی. شاید به همین دلیل است که ما نیز بر سر هر بزنگاهی خود را با او مواجه می بینیم و به او می پردازیم. این را من فرزند نمی گویم. این را همه آنهایی می گویند که با طمانینه یا از سر ناشکیبایی نقد یا حمله به شریعتی را در دستور کار روز خود قرار داده اند. واکنش هایی که در برابر او می بینیم گاه به دلیل صحت پرسش هایی است که شریعتی طراحی کرده و هنوز پرسش های زمانه ماست و گاه پاسخ ها است که جدال برانگیز است. در این تفکر بزنگاهی، مهمتر از پاسخ های شریعتی، روش او در طرح پاسخ است. رویکرد شریعتی به مقولات مختلف، رویکرد پاندولی است. نشاندن مفاهیم در موقعیت های پارادوکسیکال. رفت و آمد مدام بین موقعیت های دوگانه یی که در این 200 – 150 سال گذشته انسان ایرانی به آن دچار شده است. در پرداختن به هر موضوعی، اول آن شرایط پاندولی را فراهم می آورد. دلیلش روشن است. می داند مخاطبش دچار ذهنیت کلیشه یی است، گرفتار «این» یا «آن» است؛ این و آن شرق و غرب، این و آن سنت و مدرنیته، این و آن عقل و دل، این و آن دیروز و فردا. شریعتی متوجه درگیری جامعه و گرفتار شدنش در این دوگانه ها است و از همین رو، دعوت خود را در چنین فضایی ترسیم می کند.

کلید واژه پروژه شریعتی آگاهی بخشی و خودآگاهی دادن است، در محتومیت «بودن» تردید انداختن و «شدن» را بدل به ضرورت آگاهانه کردن. برای تحقق این پروژه خوب، بدیهی است که باید از همان اول امکان و اقتدار مخاطبش را بشناسد؛ امکان و اقتداری ثنویت زده، کلیشه یی، شتاب زده و ترس خورده. به همین دلیل است که در طرح هر پاسخی، قبل از اینکه در پی ایجاب باشد، وجهه سلبی آن را نیز لحاظ می کند. قبل از اینکه بگوید چه باید کرد، می گوید چه باید نکرد. مثلاً در دعوت به دین در آغاز به نقد موقعیت دین در جامعه می پردازد و اینکه چه چیز دین نیست و نتیجه می گیرد که سنت، مذهب نیست. سنت متصلب است و مذهب دینامیک. در بحث شرق و غرب، باز همین موضع را دارد و شرق زدگی را روی دیگر غرب زدگی می داند یا تز بازگشت به خویشتن. بلافاصله می پرسد کدام خویشتن؟ و می گوید خویشتن آزاد شده از چهار زندان و از جمله آزاد شده از زندان دیروز. اگر به دیالکتیک سلب و ایجاب در اندیشه شریعتی دقت نکنیم، می توانیم هر بار بخشی از آرای او را علم کنیم و در برابر بخش دیگر اندیشه او قرار دهیم. خطر «زدگی» مهمترین هشدار اوست، «شرق زدگی»، «غرب زدگی» و «سنت زدگی». خطر دیگری که این پروسه آگاهی را تهدید می کند تشبه است. «تشبه به سنت» و «تشبه به غرب». شریعتی به انسان از خودبیگانه حمله می کند، حال این مسخ شدگی توسط سنت باشد یا امر ظاهراً مدرن، در هر دو حال جوهراً یکی است.

شریعتی در مقابل «زدگی»، «تشبه» و «مسخ شدگی» سوژه را می نشاند، انسان خودآگاه مختار قادر به عصیان.

-در این میانه برخورد شریعتی با زنان چگونه است؟

بدیهی است که در این پروژه زنان حذف نمی شوند. مساله زنان را نیز در ذیل همین پروژه خودآگاهی و کسی شدن تعریف می کند. اشاره کردم که در این پروژه، شریعتی از نوع انسان حرف نمی زند، از انسان در «وضعیت» صحبت می کند، انسان ایرانی- اسلامی، جهان سومی شرقی و به همین دلیل می داند که در این «وضعیت»، مساله زنان اگرچه نمی تواند به شکل جدا و ایزوله بررسی شود در عین حال ویژگی های خاص خودش را دارد. در این پروژه، شریعتی زن و مرد را در حقیقت به خوردن میوه ممنوع -آگاهی- دعوت می کند اما می داند که پس از هبوط، موقعیت آدم و حوا در این زمین برابر نیست. می داند که آن زندان های چهارگانه انسان در مورد زنان تبدیل به لابیرنتی مخوف و غیر قابل عبور می شود. در نتیجه فوراً به سراغ نسبت زن با سنت، نسبت زن با مذهب و نسبت زن با امر مدرن می رود و در این مثلث در جست وجوی پیدا کردن ترکیبی جدید است، از طریق تجزیه آن. تفکیک سنت از مذهب اولین گام است. تفکیک مدرنیته از مدرنیسم دومین آن. سنتی که به وفادار ماندن، ماندن به دیروز و در دیروز می خواند و مدرنیسمی که با وسوسه فردا می آید. اولی آویختن به یک خود محتضر است و دومی تشبه به یک توهم. یکی تحجر است و دیگری تشبه و هر دو محصول ذهن مونتاژگر. یکی مونتاژ سنت است با مذهب و دیگری مونتاژ داخلی سنت با امر مدرن. (تعبیر مونتاژ داخلی در باب آن تصویری است که از زن غربی در جوامع پیرامونی شکل گرفته است و به نظر شریعتی فرسنگ ها با زن غربی فاصله دارد و نقل می کنم؛ «زنی را که به عنوان زن اروپایی می شناسیم، در واقع زن اروپایی نیست، زن اروپایی موجود در ایران است.» ) به هر دو محصول دوگانه این مونتاژ، شریعتی با صراحت و گاه به گونه یی غلوآمیز می تازد. دلیلش روشن است چون پذیرش هر یک از این دو الگو، محصول انتخاب نیست. محصول زدگی است و در نتیجه هیچ وجهه آگاهانه یی در آن نیست. در هر دو حالت این زن، دچار است، سوژه نیست، ابژه است، خواه ابژه سنت و خواه ابژه ضد آن. نقدی که به موقعیت زنان در جهان سرمایه داری می کند را با موقعیت زن مدرن نباید یکی گرفت. چنانچه با همان صراحت به موقعیتی که سنت برای زنان فراهم کرده است، می تازد.

-برخی از منتقدان شریعتی بر این عقیده اند که دکتر به مسائل حقوق زنان نپرداخته تا نظر شما چه باشد؟

البته دو نظر هست. برخی می گویند شریعتی به «مسائل زنان» نپرداخته و برخی بر این باورند که بد پرداخته. این انتقاد که شریعتی به مسائل زنان نپرداخته، غلط نیست. یعنی شریعتی به طرح کلی موقعیت اجتماعی و فرهنگی زنان بسنده کرده است و به جز تک و توک مواردی و آن هم نه به شکل عمقی وارد پرونده های متعدد مربوط به موقعیت زنان نشده است

( خانواده- حقوق زنان در برابر قانون، حضانت کودکان، کار و…) اما به «مساله زنان» پرداخته و نمی شود منکر این موضوع شد که همین طرح کلی یی که بدان اشاره کردم، مقدمه ضروری نظری است برای هر گونه طرح اندازی کلان و درازمدت در مورد جنبش زنان. اما برخی می گویند مساله زنان را بد مطرح کرده، ناقص مطرح کرده و آن را عمدتاً در ذیل مبارزه اجتماعی و سیاسی تعریف کرده است. به نظر من شریعتی از جای درستی شروع کرده و این رویکرد اساساً رنگ و بوی ایدئولوژیک نداشته و ناشی از ضرورت بیرونی بوده است. نگاهی به تاریخچه جنبش زنان در اروپا و به خصوص در فرانسه این ضرورت مرحله بندی را نشان می دهد. مساله زنان در اروپا تا قبل از اینکه بتواند به عنوان پرونده یی مستقل از احزاب، ایدئولوژی های سیاسی و قدرت های حاکم و محکوم مطرح شود، لااقل دو قرن وابستگی به جنبش عمومی اجتماعی و مدنی (کمی کمتر از دو قرن ) را پشت سر گذاشت و تازه این دو قرن بدون احتساب قرن مقدماتی روشنگری است که با سرزدن سوژه و تضعیف نظام کلیسایی و عقلانیت خود بنیاد و… تعریف می شود. اولین باری که صحبت از زنان می شود – با همه آن مقدمات نظری یی که اشاره کردم- در انقلاب فرانسه در 1789است. در حقیقت صحبت از زنان نمی شود، زنان با حضور یکپارچه در انقلاب فرانسه و از طریق مشارکت فعال در آن می گویند ما هم هستیم. برای اولین بار اعلامیه حقوق زنان المپ را صادر می کنند، با تهیه و تنظیم دفترچه هایی شکایت ها و خواسته هایشان را فرموله می کنند و… در مرحله اول، از طریق مشارکت بی واسطه زنان در این تجربه عمومی تبدیل رعیت به شهروند، تازه می فهمیم که هستند، کسی هستند و حضورشان همچون اکتورهای اجتماعی ضروری است. بی تردید در این مرحله زنان جزء سیاه لشکر جنبش انقلابی هستند. از اواسط قرن نوزدهم و با سر زدن جریانات اتوپیک و سوسیالیست(و چهره هایی شاخص چون سن سیمون و فوریه) جنبش زنان وارد مرحله جدیدی می شود. در ذیل همین ایدئولوژی های اتوپیک که مدام در پی الگوسازی برای جامعه های ایده آل بودند و طبیعتاً نقاد جوامع موجود، زنان نیز تغییر در موقعیت موجود خودشان را تبدیل به یکی از مشخصات ضروری جامعه ایده آل کردند.

در سال هایی که زنان هنوز حق رای ندارند با وجودی که در صفوف انقلاب 1850-1848، برای دموکراسی مشارکت کرده اند، با وجودی که سی سال بعد در کمون پاریس در برابر دولت راست لویی ناپلئون بناپارت و در کنار رفقای سوسیالیست و پرودونی بسیاری از آنان قربانی شدند حضور این زنان چنان جدی بود که سوسیالیست ها را وادار کرد که این موقعیت پر تناقض را – مشارکت بی داشتن حقوق- تئوریزه کنند و برای آن وجهه نظری دست و پا کنند و تئوری تقدم و تاخر را مطرح کردند و آن یعنی اینکه مبارزه طبقاتی در اولویت قراردارد و جنبش زنان باید خود را در ذیل آن تعریف کند. مارکسیست ها نیز در جنبش های کمونیستی اوایل قرن به مساله زنان توجه نشان دادند اما طبیعتاً با رعایت همان تقدم و تاخر. در جنگ جهانی اول این بحث ها فروکش کرد. مجدداً از دهه های 40 و 50 به موقعیت زنان و تغییراتی که جنگ به دنبال داشته بار دیگر توجه نشان داده شد و البته نه به عنوان یک جنبش اجتماعی. در سال 1948 زنان دارای حق رای می شوند و کتاب جنس دوم اثر سیمون دوبوار باب جدیدی را باز می کند. از مه 68 به بعد است که برای اولین بار جنبش زنان، همچون جنبشی مستقل از احزاب و جریانات سیاسی موجود سر بر می دارد و اعلان موجودیت می کند. مقصودم این است که برای رسیدن به این سر منزل، زنان راهی به جز پیوند خوردن با جنبش عمومی مدنی دو قرنی نداشتند. باید اول تبدیل به نیروی فشار بشوی تا بتوانی فشارآوری، تا نادیده ات نگیرند. شریعتی هم چیزی بیشتر از این نمی گفت.

– آیا فکر نمی کنید که در جامعه ما هم همین اتفاق افتاد، اول زنان خود را به جنبش اجتماعی کلانی چون انقلاب 57 پیوند زدند و بعد از یک دهه سکوت، به مسائل و مطالبات جنبش زنان پرداختند؟ در واقع زنان ایرانی سرگذشت مشترکی با زنان فرانسوی، البته با یک قرن فاصله را تجربه کردند؟

بله دقیقاً. شریعتی متعلق به دهه های 40 و 50 است، سال هایی که هنوز خبری از جنبش مدنی نیست. زمانه پروژه های کلان است و نه پروژه های مخصوص. هنوز، زمانه «کوچک زیبا است» نیست. زمانه فتح قله های بلند است و ترسیم چشم اندازهای دوردست. بعد نظری این پروسه کسب هویت هم قابل توجه است. هابرماس بحث جالبی در این باب دارد که بی ربط به این موضوع نیست. می گوید پروسه کسب هویت- یعنی همین موضوع خود بودن – سه مرحله دارد؛ 1- مرحله اول فرد از طریق قرار دادن خود در سیستم اجتماعی، از طریق سوسیالیزاسیون و از طریق همسویی و انطباق با هنجارهای فرهنگی و اجتماعی، موجودیت پیدا می کند. شبیه دیگری، دیگران شدن و پذیرش عرف مسلط 2-در مرحله دوم، بر عکس از طریق در افتادن با نظم و عرف مسلط و از طریق کشف تفاوت هایش، خود را تعریف می کند. فردیت یافتن، من هستم برای اینکه شبیه تو نیستم. 3- تازه در مرحله سوم است که دیگر خود را نه در کنش و واکنش بلکه به گونه یی خودمختار تعریف می کند. می گوید من هستم چون هستم. شریعتی در این دعوت به بازیافتن خود، برای اینکه نه قالبی باشی نه قلابی، نه تنها برای زنان بلکه برای مردان نیز راهی به جز پیوند زدن سرنوشت های فردی با سرنوشت اجتماعی نمی بیند و در نتیجه پروژه زنان را به گونه یی مجرد بررسی نمی کند. به همین دلیل است که در این مورد در سطح باقی می ماند. فقط تعیین فاز می کند. در این شرایط شریعتی به زنان می گوید شما مجبورید از فاز سوسیالیزاسیون بگذرید. می گوید برای اینکه بگویی «من هستم»، باید سرنوشت خودت را در پیوند با سرنوشت عمومی تفسیر کنی و به دنبال آن از فردیت و «خاص» بودن پروژه خودت صحبت کنی. به قولی برای اینکه شبیه خودت باشی، اول باید کسی باشی. اتفاقاً یکی از همین فمینیست های فرانسوی به این موقعیت بحرانی اشاره می کند وقتی که می گوید زنان گرفتار یک دیالکتیک هستند؛ «دیالکتیک خود بودن و غیبت خود نیز.»قرار است خودمان باشیم، در عین حال، خودی در کار نیست. البته روی سخنش، نقد آن «من» دکارتی است که به تعبیر این فمینیست، از اساس یک خود مردانه است، چرا که به موقعیت زنان در واقعیت بی توجه مانده. از سر همین ضرورت برای داشتن یک طرح کلی از آن خود فرضی برای زنان است که شریعتی به سراغ زنانی می رود که تجربه کسی شدن را با امر عمومی اجتماعی پیوند زده اند؛در آن مرحله از جنبش اجتماعی، این راه حل را نشان می دهد. مقدمه یی که باید تدارک دید تا بشود در مرحله بعدی بیشتر بخواهی و قادر به فرموله کردن مطالبات بیشتری باشی.

-با در نظر گرفتن بودن ما در سال 86، به نظر شما پروژه شریعتی در مورد زنان، پروژه موفقی بوده؟

پروژه اصلی شریعتی آگاهی بخشی و تبدیل شدن زنان و مردان جامعه اش به سوژه ها و شهروندان آگاه بود. امروز، اتفاقاً به همین دلیل که زنان از طریق مشارکت فعال در جنبش اجتماعی چند دهه اخیر و حضور در عرصه اجتماع و به طور خلاصه خروج از زیر سقف، دارای موقعیت ویژه یی شده اند (آمار و ارقام هم این نکته را تایید می کند) و طبیعتاً آگاه به شرایط نابرابر برای تحقق همان « خود»ی که همه از آن سخن می گویند، طبیعتاً وارد مرحله جدیدی از مطالبات شده اند. مطالباتی که هم مبانی نظری دارد و هم مادی. مبانی نظری آن تمامی بحث هایی است که درباره نسبت مونث- مذکر مطرح است. آیا می شود زن و مرد را تحت مفهوم خنثایی به نام انسان جا داد بی آنکه به تفاوت های خصلتی – جنسیتی آنها توجه کرد. آیا زنانگی، خاصیت های ذاتی دارد که از مردان متمایز می شود؟ ذکر یک نکته درباره مفهوم فمینیسم خالی از لطف نیست. در نیمه های قرن نوزدهم، تعبیر فمینیسم در حوزه پزشکی استفاده می شد و به مردانی اطلاق می شد که دچار اختلالات رفتاری بودند و شبیه زنان بودند. در مرحله بعدی، در حوزه اجتماعی، این بار به جنبش اجتماعی اطلاق می شد که طی آن زنان خواهان حقوق مشابه با مردان بودند و همین موضوع مزاح گونه معطوف به زنانی بود که می خواستند شبیه مردان شوند. امروز، بحث بر سر این است که به جای این تشبه، بیاییم و به جای اینکه از تضاد دو جنس صحبت کنیم از وجود دو «نوع» نام ببریم. زن و مرد همچون دو نوع و نه دو جنس. در نتیجه نه نزاع یا چالش میان دو جنس، بلکه میان دو نوع، نوع زن و مرد که هر دو توانمندی ها و قدرت هایی دارند و نزاعی هم اگر باشد نزاع دو نوع قدرت است و نه دعوای ضعیف علیه قوی.(مثلاً قدرت زنانه؛ قدرت مادر شدن، قدرت جذابیت و… قدرت مردانه؛ قدرت تصاحب و تملک ). از تقابل بین قدرت زنان و مردان پدیده اجتماعی شکل می گیرد. از بحث نظری ماجرا که بگذریم رویکرد عملی هم به مقولات (از جمله مساله زنان)تغییراتی اساسی پیدا کرده و آن رها کردن رویکرد کلان و روی آوردن به سمت آرمان ها و اهداف کوچک و مطالبات مشخص است.

-شریعتی به رغم بحث های کلی در مورد زنان، گاه تعابیر تحقیر آمیزی نسبت به آنها به کار می برد؛ آنجایی که می گوید «به زنان ما شعور» یا در وصیتنامه سمبلیکی که در سال 48 می نویسد، می گوید؛ «به دختران که امیدی نیست، مگر تو، احسان…»

این روش شریعتی است. مختص زنان نیست؛ به دنبال همان جمله یی که ذکر کردید می آورد که؛ به مردان ما شرف. به مردم ما آگاهی، به مومنین ما فهم و… آیا مقصودش این است که مردان ما شرف ندارند؟ مردم ما عقب مانده اند، مومنین ما نفهمند؟ خب البته چیزی از واقعیت در همه این دعا ها هست. اشاره به کمبودهایی است واقعی. اما اینجا صحبت از حقیقت نیست. در واقع شریعتی اینجا، قصد آموزشی دارد، تحریک کردن مخاطب، حتی عصبانی کردنش. می خواهد با تحریک کردن، اسباب آگاهی را فراهم کند. در واقع شریعتی در پی تلنگر زدن است. وقت نوازش کردن ندارد. می خواهد مخاطبش را معذب کند. این است که در مورد زنان با همان روش، شروع می کند یعنی با حمله و سپس دفاع. حمله به زن سنتی و دفاع از زن آگاه مذهبی. حمله به زن سرمایه داری و دفاع از زن غربی می گوید؛ «چهره یی که از زن اروپایی می شناسیم، مونتاژ ملی است. نمی گذارند ما زن غربی را بشناسیم. ما حق داریم فقط زنانی را که رمان های جنسی و فیلم های جنسی به ما نشان می دهند بشناسیم. ما حق نداریم مادام گرشن را بشناسیم که تمام عمر خود را صرف کرد تا ریشه مسائل حکمت بوعلی و ابن رشد را بشناسیم… مادام کوری را» (م.آ.زن) شریعتی به آن چهره یی از زن غربی حمله می کند که جامعه زنان اروپایی بیش از دیگران به او حمله کردند یعنی زن ساخته دست سرمایه داری، تبدیل همه چیز به کالا، از جمله کالا شدن زن. فرانسواز ساگان نویسنده فرانسوی و از فعالان مه 68 همین را می گوید؛«در مه 68 ما می خواستیم با تابویی به نام سکسوالیته مبارزه کنیم، متاسفانه اسطوره یی به نام عشق را از بین بردیم». منظورم از این جمله این است که شریعتی در پی حمله به تابوها بود (تابوی سنت و تابوی امر مدرن) به منظور حفظ اسطوره هایی چون آزادی، معنا، عشق و…

-اما شریعتی با تعدد زوجات مخالفت نکرده است؟

شریعتی برای تعدد زوجات فقط و فقط توجیه اجتماعی قائل است و نه یک توصیه اعتقادی یا توجیه دینی. همان دلایلی که مردم شناسان و انسان شناسان بارها و بارها در بررسی مساله خانواده و اشکال گوناگونی که نسبت مرد و زن در طول تاریخ بشری، در فرهنگ ها و جوامع مختلف پیدا کرده است در نتیجه دلایلی کاملاً مادی، سیاسی یا اجتماعی و در هیچ شکلش دینی. می گوید؛ «این شکلی که الان در جامعه ما مطرح است یک هوسچرانی بی بند و بار فردی است». شریعتی تعدد زوجات را همچون ضرورت اجتماعی و آن هم در ذیل سنت تعریف می کند و نه در ذیل مذهب . یعنی چه؟ در جامعه سنتی است که بنا بر ضرورت های اجتماعی (مثلاً تعداد بالای یتیمان به دلیل جنگ، وجود زنان بی سرپرستی که هیچ موقعیت اجتماعی تعریف شده ندارند، برهم خوردن نسبت کمی میان زن و مرد و…) تعدد زوجات مطرح می شود. و منظورش از جامعه سنتی، جامعه یی است که نسبت زن و مرد را بدون داشتن تعریف حقوقی- قضایی برنمی تابد. چنانچه در جامعه یی که از سنت عبور کرده است، همین ضرورت اجتماعی (یعنی برهم خوردن نسبت کمی زن و مرد) آحاد را وادار به داشتن تعریف حقوقی از رابطه نمی کند. مثلاً در اروپای امروز که چند همسری عملاً به دلیل کوتاه بودن عمر ازدواج ها یا اصلاً روابط آزاد فراقانونی، وجود دارد و راه حل خودش را تعریف کرده است. شریعتی مدافع تعدد زوجات نیست، فقط سعی می کند منطق درونی آن را که منطقی است اجتماعی و نه توصیه یی دینی بفهمد و در عین حال نشان دهد که در جوامع سنتی قابل فهم است. جوامعی که در آن هنوز مفاهیمی چون حرامزادگی، دوشیزگی، ارث و میراث، حضانت کودک و… پایی در سنت دارد. امروز چه؟ امروز ما؟ آیا می توان موقعیت زنان را همچنان در ذیل سنت تعریف کرد؟ زنی که کار می کند، مشاور رئیس جمهور می شود، در سیاست و اقتصاد و هنر صاحب موقعیت های جدیدی شده است… به نام کدام ضرورت اجتماعی می توان او را قانع کرد که زندگی اش را و فردیتش را با زنان دیگر تقسیم کند؟

واقعیت این است که در جامعه کنونی ما «زن جدیدی» متولد شده اما قوانین ما پا به پای این تحولات به پیش نیامده است. به همین دلیل است که مثلاً شریعتی به سختی به مهریه می تازد و آن را «یادگار دوره بردگی زن و دوره خرید و فروش زن» می داند و بعد تعجب می کند از اینکه چطور می شود که زنان هرچه تحصیلکرده ترند، مهریه بالاتر هم می خواهند.

– سخن دیگری نمانده است؟

فقط یک نکته، در این پروژه آگاهی بخشی که ذکرش رفت، معتقد است باید از نقد خودمان شروع کنیم به جای اینکه یکسره به گردن استعمار و استبداد و دشمن خارجی و… بیندازیم. البته بی آنکه بخواهد آنها را به عنوان علل بعید عقب ماندگی ما منکر شود. همین روش را هم در مورد جنبش زنان به کار می گیرد. شروع کردن از تناقضاتی که زن امروز به آن دچار است. زنی که هم امنیت سنت را می خواهد و هم آزادی امر جدید را. بی آنکه منکر تناقضاتی باشد که محیط بیرونی تحمیل می کند. به هر حال، بحث مفصلی است که باید ادامه پیدا کند و بنده به سهم خود و به قول شما به عنوان زنی که در این وسط دختر شریعتی هم هست از همه کسانی که با نقد شریعتی یا حتی حمله غیرمنصفانه به او و البته در دفاع از حقوق زنان، فرصت سخن گفتن از این مباحث را فراهم می کنند تشکر می کنم. در این زد و خوردها، آگاهی هم سر نزند، شرایط امکان تحقق آن فراهم می شود. راست می گوید اسکار وایلد؛ اینکه درباره آدم حرف بی ربط بزنند خیلی ناراحت کننده نیست. آنچه که دردآور است این است که اصلاً درباره آدم حرف نزنند. درباره زنان باشد یا درباره شریعتی. بله؟

دانلود فایل پی‌دی‌اف این صفحه روزنامه اعتماد

نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : می 18, 2015 1660 بازدید