آیا دکتر شریعتی را می‌شناسید؟

محسن آزموده

منبع: روزنامه اعتماد

تاریخ: ۲۹ خرداد ۱۴۰۲

دیروز در گیرو دار اینکه امسال برای سالگرد درگذشت دکتر شریعتی چه چیزی بنویسم، به این فکر افتادم که در مسیر خانه تا سر کار و از همکاران روزنامه که در تحریریه نیستند و از همسایگان روزنامه پرسش بالا را مطرح کنم. اعتراف می کنم که به ویژه در کوچه و خیابان با ترس و لرز سراغ رهگذران رفتم و جز یکی- دو مورد، جواب درست و حسابی نگرفتم. اما در روزنامه و به ویژه از سوی همسایگان مورد استقبال قرار گرفتم و آنها که مورد پرسش واقع شدند، با طمانینه و آرامش پاسخ دادند. قطعا پاسخ هایی که دریافت کردم، مشتی از یک خروار هم نیست و نمی توان به آنها دلخوش داشت و نتیجه گیری خاصی کرد. برای یافتن پاسخی عالمانه که بتوان به آن استناد کرد و بر اساسش نتیجه گیری، نیازمند نمونه گیری وسیع و با روش های دقیق علمی است.

اما در حد یادداشت کوتاه، نتیجه ای که از این نظرسنجی گرفتم، جالب بود. تقریبا اکثریت کسانی که مورد پرسش واقع شدند، دکتر شریعتی را نمی شناختند و تنها نام او به گوش شان خورده بود، آن هم به خاطر اینکه در تهران و بسیاری از شهرها، خیابان ها و بیمارستان ها و موسسات و نهادها و مراکز و جاهایی به اسم شریعتی هست. بسیاری هم به واسطه آنچه در مدرسه و کتاب های درسی خوانده بودند، نامی از او شنیده بودند.

مخاطبان من آدم هایی با سنین مختلف بودند، مرد کارمند پنجاه و چند ساله، خانم کارمند سی و هشت ساله، مرد فروشنده سی و پنج ساله، خانم مهندس سی و چهار ساله، خانم آرایشگر سی و چند ساله، پسر جوان دانشجوی بیست و پنج ساله، خانم جوان دانشجوی بیست و دو ساله، مرد جوان ورزشکار بیست و هشت ساله و… جز یک نفر، هیچ کدام از این مخاطبان کتابی از شریعتی نخوانده بودند. آن یک نفر هم که خانم کارمند سی و هشت ساله بود، خودش اولین بار در نوجوانی با «هبوط در کویر» با شریعتی آشنا شده بود و می گفت چند صفحه را خوانده و متوجه نشده و کنار گذاشته. او معتقد بود کتاب های شریعتی برای نوجوانان سنگین است و بهتر است در سنین بالاتر و با آگاهی های بیشتر به سراغ آنها رفت. جالب است که همیشه شنیده بودم و خوانده بودم (تجربه خودم هم چنین است) که شریعتی را در نوجوانی و سال های آغازین جوانی خوانده اند و آثار او با آن ادبیات تند و تیز و گیرای انقلابی، بسیار به دل جوانان آرمانخواه نوپا می نشیند.

چنان که نوشتم، این مخاطبان کاملا اتفاقی و بدون برنامه ریزی قبلی انتخاب شده بودند. اما برداشت کلی من آن است که اگر دایره وسیع تر و مخاطبان بیشتری را هم پیدا می کردم، به نتایج خیلی متفاوتی دست نمی یافتم، یعنی عموم جامعه آن قدر گرفتار مسائل اقتصادی و زندگی روزمره هستند که شناخت شان از شریعتی در همین حد و اندازه است. نکته جالب اما آن است که عموم جامعه به هیچ وجه آن نگاه منفی و انتقادی را به شریعتی ندارند که در میان شمار محدود روشنفکران و روزنامه نگاران به شریعتی وجود دارد. یعنی این نگاه که او را عامل یا از مسببان اصلی همه اتفاق های بعدی بدانند، در میان جامعه رواج ندارد. البته می توان علت آن را عدم آشنایی جامعه با آثار و اندیشه های شریعتی خواند. اما می توان همین عدم آشنایی را نشانه آن خواند که یک روشنفکر آن قدر هم که روشنفکران فکر می کنند، موثر نیست و نمی توان همه کاسه کوزه ها را بر سر او خراب کرد و برای اتفاق های کلان سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، باید مجموعه ای از علل و عوامل را در نظر گرفت و سهم هر کس را به اندازه خودش دانست.

دکتر شریعتی در عمر کوتاه چهل و سه ساله اش به قدر وسع و توانایی خودش کوشید اثرگذار باشد. او بی شک موثرترین و مشهورترین روشنفکر معاصر ایران است، این تاثیرگذاری البته هم می تواند خوب باشد و هم بد، بستگی به منظر و علایق فردی دارد که قضاوت می کند. تاثیر او بیشتر از همه در نسل های جوان بود. نسل جوان امروز کمتر او را می شناسد و به آثارش مراجعه می کند. علل این امر می تواند موضوع یک تحقیق مفصل دانشگاه باشد. جز معدودی از طرفدارانش و دلبستگان به نواندیشی دینی، روشنفکران نسل های قبلی معمولا به دیده ظن به او می نگرند. با این همه روش تحقیق عالمانه به ما می گوید که از کلی گویی و تعمیم های بی وجه بپرهیزیم و هر فرد یا موضوعی را در جایگاه خودش مورد بررسی قرار دهیم.

نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : ژوئن 20, 2023 192 بازدید