مهجور ماندن ميراث شريعتی | محسن آزموده (روزنامه اعتماد ـ ۲۹ خرداد ۱۴۰۰)
مهجور ماندن ميراث شريعتی
محسن آزموده
منبع: روزنامه اعتماد
تاریخ: ۲۹ خرداد ۱۴۰۰
امروز چهل و چهارمين سالروز درگذشت علي شريعتي است، روشنفكري كه تنها چند ماه كمتر از چهل و چهار سال در دنيا زندگي كرد، اما هم در زمان حياتش و هم تا دههها بعد، به يكي از بحث برانگيزترين و جنجاليترين چهرههاي فكري در ايران معاصر بدل شد. شريعتي در طول چهار دهه بعد ازدرگذشتش، چهرهها و نقابهاي مختلفي بر صورت زد و موافقان و مخالفان متفاوت و گاه تند و تيزي پيدا كرد، خوانشهاي متفاوتي از مجموعه آثار او صورت گفت و وجوه گوناگوني از آنها نمايان شد.سير تحولات هم در اين چهل و چهار سال به گونهاي رقم خورد كه گاه برخي همراهان پيشين او، به منتقدان جدياش بدل شدند يا بالعكس، كساني بودند كه زماني با او مرزبندي داشتند، اما در گذر زمان، به مدافع و همدل او بدل شدند. عدهاي معتقد بودند كه همه مصائب پديد آمده، نتيجه انديشهها و افكار شريعتي و امثال اوست و گروهي نيز با تاكيد بر اينكه خوانش درستي از او نشده، مشكلات را ناشي از انحراف از مسير «اصلي» او خواندند و كوشيدند به قول خودشان راه او را احيا كنند. حتي در دورهاي، شريعتي به سوژه شوخي و خنده مردم بدل شد و جملات و گزين گويههايي جعلي به نام او به طنز و براي خنده ميان كاربران موبايل و شبكههاي اجتماعي دست به دست ميشد. امري كه با واكنشهايي از سوي همفكران او مواجه شد، منطقيتر از همه عكسالعمل سوسن شريعتي بود كه از اين مواجهه سرخوشانه با پدرش استقبال كرد و آن را نشانه ظهور چهره جديدي از شريعتي در جامعه خواند. اكنون اماچند سال است كه جز در ميان شاگردان و مخاطبان قديمي و برخي كارشناسان و پژوهشگران و علاقهمندان حوزه انديشه، كمتر اسمي از شريعتي در جامعه مطرح ميشود و جز به مناسبت سالروز تولد و درگذشتش، صحبتي درباره او گفته نميشود. ضمن آنكه در ميان انبوه آثاري كه درباره شريعتي منتشر شده، به سختي بتوان ده كتاب تحقيقي، عالمانه همچون كتاب ارزشمند علي رهنما با عنوان «مسلماني در جستوجوي ناكجاآباد» پيدا كرد كه به دور از حب و بغضهاي رايج، تا سر حد امكان تصويري جامع و بيطرف از شريعتي ارايه كند و زندگي او و انديشهها و آثارش را در متن تحولات بعدي و به خصوص شرايط امروز مطالعه كند. عمده آثار در اين زمينه، يا در رد و انكار شريعتي است يا تقديرنامه و ستايشگو. ضايعه مهمتر فقدان آثاري براي معرفي شريعتي به نسل نوجوان و جوان است. نيم قرن پيش، اصليترين و عمدهترين مخاطبان علي شريعتي، نوجوانان و جواناني بودند كه تازه قصد داشتند در راه فهم خود و جهان خويش گام بردارند. تا دههها بعد از مرگ شريعتي هم هنوز بسياري از نوجوانان نخستين آشناييهاي خود با انديشه و فكر جديد را از خلال آثار پرشور و احساس شريعتي كسب ميكردند. اكنون نسل جديد در ايران، بيشتر درگير فضاي مجازي و شبكههاي اجتماعي و محتواهاي سادهياب و زودگذر و فستفودي است و به جاي امثال شريعتي و آل احمد به سلبريتيها توجه ميكند. بعيد نيست تا چند سال ديگر، عموم اين نسل، از شريعتي جز اسمي در كتابها يا به عنوان نام خيابان و مدرسه و كوچه يا ايستگاه مترو نداند. جوانترين مخاطبان زنده شريعتي يعني كساني كه در زمان درگذشت او پانزده تا بيست سال داشتند، اكنون شصت تا شصت و پنج سال دارند، يعني حدودا بيست سال بزرگتر از استاد تاثيرگذارشان هستند. بايد از ايشان پرسيد كه شما در عرصه فرهنگي چه كردهايد و چه آثاري در معرفي شريعتي به نسل جوان پديد آوردهايد، كتابها و مقالات و فيلمها و ساير محصولات فرهنگي كه مثل گفتارها و نوشتارهاي شريعتي پر مخاطب و جذاب باشد. علي شريعتي امروز، دوستش داشته باشيم يا خير، يكي از مشاهير فرهنگي ايران معاصر است كه از قضا پژوهشگران ساير جوامع و حتي جوانان كشورهاي همسايه، بيشتر از ما به او توجه ميكنند. در حالي كه ما با تنگ نظريها و بيمهريها و حسادت و كينه، يا با دوستي خاله خرسه، مانع از زنده ماندن ميراثش و آشنايي نسل جوان با او شدهايم.