زندگی دیونیزوسی، زندگی آپولونی*

ناصر فکوهی

منبع: فصلنامه پویه (شماره ۷ و ۸)

تاریخ: بهار و تابستان ۱۳۹۸

“زایش تراژدی” نیچه تاملی بود بر یک پرسش اساسی: چرا یونانیان به رغم شادمانی آشکار در زندگی خود، چنین گرایش روشنی به تراژدی دارند؟ چرا تراژدی در یونان زایش می یابد و نه در مکان و زمانی که مصیبت آن را فراگرفته باشد؟

پرسشی برای همه زمان ها و همه مکان ها: چرا آن هنگام که خود را در اوج شادمانی می یابیم بیش از هر زمانی در آماج یورش بزرگترین فجایع هستیم و گویی بندی ناپیدا، خوشبختی و نگون بختی را به یکدیگر در چرخه ای ابدی پیوند داده است؟ برای نیچه پاسخ این امر را باید در تبارشناسی خدایان یونانی جست: در رویارویی “دیونیزوس” و “آپولون”. هر دو خدایان هنر هستند:

دیونیزوس خدای هنر موسیقی، هنر احساس و عاطفه، شور و سرکشی، زندگی بی حد و حصر، شادمانی بی پایان که در بیان خود بی شکلی را دارد و هنر پرهیز از فردیت و پایندگی در جهان شمولی، پرهیز از جدایی میان احساس ها برای فرود آمدن در قالب هایی جدا از هم و فرآیند پیوسته شادمانی که چون رودخانه ای روان است؛ فرآیندی که در هنر، هم سنگ و هم جنس خود، یعنی موسیقی را می یابد.

آپولون اما خدای هنر تجسم، پیکره سازی، خدای نظم، سامان و سازمان یافتگی، خدای مرز و حدود همانگونه که بدون شکل، بدون مرزهایی که آن را در بند می کشند، آن را در فضا و زمان محدود می کنند، پیکره ای پدید نمی آید و چون پدید آمد هر اندازه هم شکوهمند باشد این نکته حقیر را در خود دارد که از دیگران جدا شده است؛ که به فرد تبدیل شده و جهان شمولیت عواطف و احساسات و ژرفای بی پایان روح انسانی را پاره پاره کرده است. به باور نیچه، روایت زندگی انسان ها و جوامع انسانی، همواره ترکیبی از این دو گونه رابطه هستی شناختی است: آدم ها و جوامع یا بیشتر دیونیزوسی هستند یا آپولونی….

*از مقاله‌ی شوریده در بند؛ پوران شریعت رضوی، مرگ یک زندگی، زایش یک تراژدی، رهایی یک شوریدگی

مطالب مرتبط:

شماره ۷ و ۸ فصلنامه پویه با مطالبی به یاد پوران شریعت‌رضوی منتشر شد

نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : نوامبر 5, 2019 1041 بازدید