شریعتی مفاهیم مارکسیستی را برای جامعه‌ی ایران بومی کرد | ریاض حسن
شریعتی مفاهیم مارکسیستی را برای جامعه‌ی ایران بومی کرد
گفت‌وگو با ریاض حسن*، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه فلیندرز در جنوب استرالیا
چطور با دکتر علی شریعتی آشنا شدید؟
زمانی با دکتر شریعتی آشنا شدم که در سال 1980 درست بعد از انقلاب به ایران آمده بودم. آمده بودم به ایران تا در مورد بنیادهای روشنفکری انقلاب ایران و جوانب جامعه‌شناختی آن تحقیق کنم. در همان ابتدای تحقیقاتم با ایده‌ها و نظریه‌های دکتر علی شریعتی آشنا شدم. این‌که چقدر تأثیرگذار بود در آگاهی دادن به مردم برای مقابله با نظام‌های سیاسی خاصی مثل نظام شاهنشاهی؛ نظام‌هایی که صراحتاً نقدشان می‌کرد. این مربوط می‌شود به اولین برخورد من با نام دکتر شریعتی.
کدام‌یک آثار دکتر شریعتی را خوانده‌اید؟
«جامعه‌شناسی اسلام» کتاب ترجمه‌شده‌ای (به انگلیسی) بود که از او خوانده‌ام. و نیز مقاله‌هایی پراکنده در جاهای دیگر. متأسفانه من نمی‌توانم فارسی بخوانم. یعنی فارسی را به آن فصاحت بلد نیستم که بتوانم متون سنگین بخوانم. با این حال از همان متن‌های کمی که به انگلیسی ترجمه شده در کلاس‌های درسم استفاده کرده‌ام. به خصوص زمانی که جامعه‌شناسی اسلام درس می‌دادم. و حتی این روزها هم به او ارجاع می‌دهم؛ در موضوع‌هایی مثل حج، یا حکومت و سیاست در اسلام.
چه موضوعاتی را در آثار او جذاب یافته‌اید؟
در کل شناخت من از شریعتی از میان چند جلد کتابی است که از او به انگلیسی ترجمه شده که حج یکی از آن‌هاست و دیگری جامعه‌شناسی اسلام است. و من بسیار امیدوارم که چیزهای جدیدتری از او بخوانم. مخصوصاً دوست دارم بدانم او در مورد خدیجه چه نوشته است؛ چون تحقیقی در این زمینه دارم انجام می‌دهم.
موضوع جذاب در مورد شریعتی این است که چگونه او مفاهیم مارکسیستی را برای جامعه‌ی ایران بومی کرد. و چگونه با استفاده از مفاهیم پایه‌ی جامعه‌شناسی جامعه‌ی خود را تحلیل کرد.
به نظر شما شریعتی چقدر در منطقه‌ی خاورمیانه تأثیرگذار بوده است؟
اگر بخواهیم کلی حرف بزنیم، برداشت من این است که نظریات شریعتی در منطقه در ابتدا خیلی پیشروانه بوده ولی اخیراً هیچ نشانه‌ای از تأثیرگذاری آثارِ او ندیده‌ام. این موضوع می‌تواند دو علت داشته باشد. یکی این‌که من کارهایی که در ادامه‌ی نظریه‌های او انجام شده پی‌گیری نکرده‌ام و ندیده‌ام؛ و دیگری این‌که احساس من این است که در جهان عرب کسانی که به او ارجاع دهند چندان زیاد نیستند. شاید چون حرف‌های او بیشتر در متن اسلام شیعه است که معنی‌دار می‌شود. من در ابوظبی زندگی کرده‌ام و دریافت من این است که سنی‌ها به ویژه در کشورهای محافظه‌کاری مثل عربستان سعودی، عمان، قطر، و امارات متحده‌ی عربی به شدت نسبت به مسائل شیعیان و به دنبال آن تأثیرگذاری سیاسی ایران حساس‌اند. از این‌ها گذشته من حتی نمی‌دانم که او الان در ایران چقدر تأثیرگذار است. هر آن‌چه که می‌دانم مربوط می‌شود به 30 سال پیش که او متفکر بزرگ روزگار خودش در ایران بود.
Riaz Hassan*
![[facebook]](http://drshariati.org/btn_fb_55px.gif)
