شریعتی: چریک فرهنگ (فهرست مجموعه سخنرانی‌های شریعتی • ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۵)

شریعتی: چریک فرهنگ

فهرست سخنرانی‌های علی شریعتی از ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۵

 

علی شریعتی در حالی که هنوز استاد تاریخ دانشکده‌ی مشهد است، سلسله سخنرانی‌های خود را از آبان ماه سال ۱۳۴۷ در حسینیه‌ی ارشاد تهران آغاز می‌کند و به مدت چهار سال تا بسته شدن حسینیه در آبان ماه ۱۳۵۱  این روند را ادامه می‌دهد. این سخنرانی‌ها البته به این مؤسسه‌ی فرهنگی محدود نمی‌ماند و خیلی زود به دانشکده‌های تهران (دانشکده‌ی فنی، آریامهر، ادبیات، مدرسه‌ی عالی دختران) و شهرستان‌ها (نفت آبادان، جندی‌شاپور اهواز، تبریز) تعمیم می‌یابد. مجموعه‌ی حاضر دو دوره از سخنرانی‌های او را در بر می‌گیرد.

 

* دوره‌ی اول از ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱

سخنرانی‌های دوره‌ی اول شامل دروس کلاس‌های درس دانشکده‌ی مشهد، حسینیه‌ی ارشاد، دانشکده‌های متعدد در سطح ایران و نیز سخنرانی‌هایی است که در موسم حج در مکه و مدینه طی دو سفر در زمستان ۱۳۴۹ و زمستان ۱۳۵۰ ایراد شده است؛ اماکن متعدد با موضوعات متعدد، از کلاس‌های درس تا بیابان‌های مکه و مدینه. با بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد در پاییز ۱۳۵۱ و دستگیری او این روند توقف می‌یابد.

ریتم این سخنرانی‌ها تا قبل از انتقال به تهران و تعلیق تدریس در دانشکده‌ی مشهد در سال ۱۳۵۰، تابع زمان‌بندی آموزشی است. هر بار برای سخنرانی به تهران می‌آید و در بازه‌های زمانی بسیار فشرده چندین سخنرانی را پیاپی ایراد می‌کند و به مشهد برمی‌گردد (حسینیه‌ی ارشاد و نیز دانشکده‌های تهران). با نگاهی به تاریخ سخنرانی‌ها علت فشردگی آن‌ها در ماه‌های خاص روشن می‌شود.

از نیمه‌ی دوم ۱۳۵۰ دانشکده‌ی مشهد عذر شریعتی را می‌خواهد. او قبل از بازنشستگی زودرس رسمی (۱۳۵۲) در آغاز ورود به تهران به عنوان پژوهش‌گر به بخش تحقیقات وزارت علوم و آموزش منتقل می‌شود. از این تاریخ به بعد تا زمان دستگیری ریتم این سخنرانی‌ها ابعادی نفس‌گیر پیدا می‌کند. تعداد سخنرانی‌ها، ساعات طولانی آن‌ها، زمان‌های نامتعارف برگزاری و عناوین متنوع غیرتکراری با حضور جمعیت انبوه و غالباً دانشجو از جمله وجوه ممیزه‌ی این کنفرانس‌ها هستند. به عنوان مثال سخنرانی «استانداردهای ثابت در تعلیم و تربیت» در دانشسرای عالی سپاه دانش در ساعت یازده و نیم شب شروع می‌شود و ساعت دو نیمه‌شب به اتمام می‌رسد. در گزارش‌های اسناد ساواک از حضور ۲۵۰۰ تا پنج هزار شرکت‌کننده بر سر برخی کنفرانس‌های عمومی در تالار اصلی حسینیه‌ی ارشاد یاد شده است. از اسفند ۱۳۵۰ این تنوع موضوع و تعدد سخنرانی‌ها در بالاترین میزان خود قرار دارد، نه تنها به لحاظ محتوایی که از منظر فرم. از اجرای نمایش و تئاتر تا برگزاری نمایشگاه نقاشی و جلسات قصه‌خوانی آن هم در فضای پرتنش سیاسی آن سال‌ها، در فضایی که هم تحت‌الشعاع پخش اطلاعیه‌های سیاسی هواداران گروه‌های چریکی در فضای حسینیه است و هم حضور پررنگ نیروهای امنیتی.

شریعتی خود در نامه ای به تاریخ فروردین ۱۳۵۶-کمی قبل از خروج از ایران و شهادت-خطاب به مسئولین ارشاد از کیفیت پایین نوارها و شرایط چاپ آثارش بری اولین بار شکایت می کند و البته می گوید که دلخوش است به آثار کارش:

«یک مشت پلی‌کپی‌های پرغلط، درهم و ناقص و نایاب و چند نوار بی‌سروته و نامفهومی که غالباً وارونه ضبط شده و با دوری که به هیچ ضبطی نمی‌خورد و گاه صدای زوزه‌ی حیوانات ترسیده‌ی وحشی را می‌دهد، فاصله‌های عجیبی در ذهن نقش می‌بندد که برای فرار از سوهانی که جگر آدم را می‌خراشد و مغز استخوان را نیشتر می‌زند باید فکرش را هم نکرد و البته نباید آدم تأسف بخورد، اما تأسف آدم را می‌خورد و ذوب می‌کند و پیر!»(م.آ. ۳۴)

 

در کتاب سه جلدی «شریعتی به روایت اسناد ساواک» به فضای پرتنش حسینیه در آن روزها و ضرورت کنترل شدید امنیتی به دلیل حضور فعال نیروهای جوان «انقلابی» اشاره‌های فراوان دارد و از کنترل مسئولان حسینیه‌ی ارشاد و نیز کنترل درهای ورودی توسط نیروهای انتظامی صحبت می‌کند. شریعتی کاملاً بر تنگی زمانی آگاه است اما تلاش می‌کند به‌رغم این فضا تا جایی که ممکن است برنامه‌های خود را پیش ببرد. در آخرین جلسه‌ی سخنرانی درس اسلام‌شناسی که مساوی است با بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد، شریعتی از «هفته‌ی کودک» سخن می‌گوید و از شرکت‌کنندگان می‌خواهد که هفته‌ی بعد همراه کودکان‌شان به حسینیه بیایند و در نمایشگاه قصه‌خوانی و نقاشی مخصوص این طبقه‌ی سنی شرکت کنند.

تا آبان ۵۱ و بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد عملاً در هر دو روز یک سخنرانی ایراد گردیده است. مخاطب شریعتی نیز به این تنش آگاه است و جمعیت شرکت‌کننده مدام بیشتر می‌شود.

به دنبال بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد شریعتی پس از چند ماه زیست مخفی و در پی دستگیری پدر و برادر همسرش، دکتر غلامرضا شریعت رضوی، خود را در مهر ۱۳۵۲ تحویل ساواک می‌دهد و تا آخرین روز اسفند ماه ۱۳۵۳ در زندان به سر می‌برد.

 

* دوره‌ی دوم پس از آزادی از زندان تا زمان شهادت (۱۳۵۴-۱۳۵۵)

سخنرانی‌های دوره‌ی دوم پس از آزادی از زندان آغاز می‌شود. از سال ۱۳۵۴، شریعتی به‌رغم کنترل و تذکر نیروهای امنیتی مبنی بر حفظ سکوت، به ایراد سخنرانی در نشست‌ها و محافل خصوصی ادامه می‌دهد. هستند صوت‌هایی که در خلوت خانه و توسط خود شریعتی ضبط شده‌اند. قصه‌ی حسن و محبوبه، دریغ‌ها و آرزوها، پیام به همایون و… از این نوع هستند. اکثر این سخنرانی ها در نشست های خصوصی در آستانه انقلاب به شکل غیر رسمی در ایران به چاپ رسیده اند و در عین حال مواد اصلی مجموعه آثار دوم-خودسازی انقلابی-را تشکیل می دهند که در خارج از کشور برای اولین بار در سال ۱۳۵۷ به چاپ می رسد.

*چند تذکر:

– طی سال‌های ۴۸ تا ۵۱ بخش اصلی سخنرانی‌های شریعتی در حسینیه‌ی ارشاد به دلیل استقبال فراوان مخاطبان با سرعت پیاده و توسط گروه ویراستاری این مؤسسه – آقایان کاظم متحدین و پرویز خرسند- حک و اصلاح می‌شده و پس از بازنگری سریع توسط شریعتی، از سوی این مؤسسه و با قیمت‌های بسیار نازل به فروش می‌رسیده است. اما با سرعت‌گیری سخنرانی‌ها و نیز زیست کولی‌وار شریعتی در آن ایام و با ممنوع‌القلم شدن او و بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد، باقیمانده‌ی این سخنرانی‌ها بدون نظارت شریعتی و به شکل آزاد پس از دستگیری او و با نام‌های مستعار و سپس بعد از انقلاب، تحت نظارت «دفتر تدوین و تنطیم آثار شریعتی» (با سرپرستی پوران شریعت رضوی و با همکاری آقایان امیر رضایی و مجید شریف) استخراج و تنظیم شده است.

-این مجموعه‌ی صوتی که تحت نظارت «بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی» تنظیم و تاریخ گذاری شده، محصول تلاشی چندساله برای ترمیم و هواگیری اصواتی چهل ساله است. پیدا کردن همه‌ی عناوین سخنرانی‌ها ممکن نبوده و برخی از آن‌ها برای همیشه از بین رفته‌اند (به‌خصوص بسیاری از سخنرانی‌های ارائه شده در دانشکده‌ها یا محافل خصوصی) اگرچه خوشبختانه متن مکتوب آن‌ها موجود است و در اختیار مخاطبان قرار دارد. بخشی از این سخنرانی‌ها پس از آزادی در سال ۱۳۵۴ و قبل از خروج از ایران در نشست‌های خصوصی و به شکل غیرحرفه‌ای ضبط شده و از همین رو به‌رغم تلاش‌های فنی همیشه کیفیت مطلوبی ندارند، با این همه آورده شده‌اند با این دغدغه که به کلیت روند سخنرانی‌ها خدشه‌ای وارد نیاید، ضمن این‌که خود می‌توانند فضاهای مختلفی را که شریعتی در آن‌ها سخن گفته تداعی کنند، از حسینیه‌ی ارشاد تا نشست‌های خانگی و محافل دربسته.

-فهرست عناوینی که متأسفانه دیگر ردی از آن‌ها پیدا نیست نیز در پایان این دفترچه درج شده است، همچنین عناوینی که در حال حاضر به شکل ریل وجود دارد و امیدواریم بتوانیم به‌زودی آن‌ها را در اختیار مخاطبان قرار دهیم.

-منبع اصلی برای تعیین تاریخ سخنرانی‌ها عمدتاً همانی است که در آغاز هر نوار اعلام می‌شود و در صورت نبودن این منبع، دو کتاب «شریعتی به روایت اسناد ساواک» و «حسینیه‌ی ارشاد به روایت ساواک»، همچنین چاپ اول کتاب‌ها که توسط حسینیه‌ی ارشاد قبل از ممنوع‌القلم شدن شریعتی در ۱۳۵۱ به چاپ می‌رسیده است، منابع دیگر ما برای تاریخ‌گذاری سخنرانی‌ها بوده است. در صورت ناهمخوانی اسناد در مورد تاریخ سخنرانی‌ها تواتر خبر ملاک تاریخ‌گذاری بوده است. برخی اوقات تاریخ قمری ذکر شده و در تبدیل آن به تاریخ شمسی تفاوت‌هایی به وجود آمده است. از صد عنوان سخنرانی فقط ۷۱ عنوان در دسترس است.

منابع اصلی ما برای تعیین نهایی تاریخ سخنرانی ها عبارتند از:

*«شریعتی، به روایت اسناد ساواک»، تدوین: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ناشر: انتشارات مرکز انقلاب اسلامی، چاپ اول: ۱۳۷۸، تیراژ ۳۰۰۰

*«حسینیه ارشاد، به روایت اسناد ساواک»تدوین: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ناشر: انتشارات مرکز انقلاب اسلامی، چاپ اول: ۱۳۸۳

*صوت ثابت آغاز نوارها که توسط حسینیه ارشاد در زمان سخنرانی ها و قبل از  آغاز هر سخنرانی ، تاریخ را اعلام می کرده است. (این تاریخ ها منحصر به سخنرانی های حسینیه ارشاد بوده و سخنرانی های ایراد شده در دانشکده ها و محافل خصوصی را دربر نمی گیرد.)

*تاریخ گذاری هایی که توسط «دفتر تدوین و تنطیم آثار شریعتی» صورت گرفته است. در اختیار داشتن منابع اولیه از یک سو و نزدیکی به ایام سخنرانی ها از سوی دیگر، این منبع را موثق ترین منبع کرده است.

*تاریخچه حسینیه ارشاد، مجموعه مصاحبه ها، دفاعیات و خاطرات ناصر میناچی،۱۳۸۴،انتشارات حسینیه ارشاد،۳۰۰۰ نسخه،۶۱۷ صفحه.

 

 

الف) دوره‌ی اول: آبان ۱۳۴۷- آبان ۱۳۵۱

 

۱۳۴۷

۱- روش شناخت اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۸

زمان: ۳ و ۹ آبان ۱۳۴۷

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی بر اهمیت متد در پیشرفت علم تکیه می‌کند و بر همین اساس اگرچه شناخت اسلام را غیر قابل تقلیل به یک روش می‌داند، می‌کوشد روشی جدید پیشنهاد دهد. در این نگاه برای شناخت اسلام باید اول قرآن را به عنوان مجموعه‌ی اندیشه‌ها و آثار فکری و علمی شخصیتی به نام اسلام شناخت و دوم تاریخ اسلام را بررسی کرد یعنی شرح تحولاتی که از آغاز تا بعثت و تا امروز بر آن گذشته است.

* به دنبال چاپ دو مقاله از شریعتی در کتاب «محمد خاتم پیامبران» که در مهر ۱۳۴۷ به مناسبت پانزدهمین قرن بعثت از سوی حسینیه‌ی ارشاد به چاپ می‌رسد، از شریعتی دعوت می‌شود برای ایراد سخنرانی به همین مناسبت به تهران بیاید و در کنار دیگر سخنرانان حضور داشته باشد. این سخنرانی که در آغاز «نسل جدید مسلمان» نام داشته، اولین سخنرانی شریعتی در حسینیه‌ی ارشاد است و نه چنان‌که تصور می‌رود «نگاهی به تاریخ فردا» (به نقل از کتاب «مسلمانی در جست‌وجوی ناکجاآباد»، ص ۳۳۳، پاورقی ۲۴)

به روایت اسناد ساواک این سخنرانی در روزهای سوم و نهم آبان انجام شده اما در مجموعه آثار تاریخ سوم و چهارم آبان ذکر شده است.

*این متن پس از استخراج توسط شریعتی حک و اصلاح شده و پاره‌ای جابه‌جایی‌ها در آن صورت گرفته است. سخنرانی روز نهم آبان در آغاز کتاب استفاده شده و سخنرانی روز سوم در پایان کتاب. تفاوت متن و صوت از این روست. نوار با مقدمه‌ای شروع می‌شود که در متن مکتوب نیست.

( در این سفر به تهران شریعتی سخنرانی دیگری نیز در دانشگاه ملی درباره‌ی اگزیستانسیالیزم ایراد می‌کند و نیز سفری به دانشکده‌ی نفت آبادان دارد که متأسفانه اثری از این دو صوت وجود ندارد. این متن در مجموعه آثار ۲۴ به چاپ رسیده است.)

 

۲- علی حقیقتی برگونه‌ی اساطیر

نام‌های دیگر: علی حقیقتی در اساطیر، اسطوره‌ای در تاریخ

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱۵ و ۱۶ اسفند ۱۳۴۷

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی معتقد است انسان با ساختن اسطوره در پی آن «باید باشدی است که نیست». علی(ع) اگرچه یک حقیقت تاریخی است اما در هیئت یک اسطوره به عنوان رب‌النوع عظمت، قداست و زیبایی در تاریخ متجلی شده است تا دعوتی باشد برای مؤمن امروز.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۱۳۴۸

۳- امت و امامت

نام دیگر: امت و امامت در جامعه‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱۱، ۱۲، ۱۳ و ۱۴ فروردین ۱۳۴۸

مکان: حسینیه ارشاد

چکیده: شریعتی تأکید می‌کند که در این‌جا رویکردش به امت و امامت به عنوان یکی از کهن‌ترین و در عین حال مشهورترین اصول اعتقادی تشیع، بررسی وجهه‌ی اجتماعی و جامعه‌شناسانه‌ی آن است و به وجهه‌ی کلامی-اصولی آن نگاهی ندارد. او با پرداختن به موضوعاتی چون تفاوت رهبری و دیکتاتوری، مشروعیت قدرت، نسبت اقلیت و اکثریت، سیاست و پلیتیک ضمن تأکید بر این‌که آن‌چه می‌گوید یک نظریه است، در تلاش برای پیدا کردن مصداق‌های امروزی آن در حوزه‌ی فلسفه‌ی سیاسی است.

*کنفرانس امت و امامت طی چهار شب متوالی در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است (محرم ۱۳۸۹). اسناد ساواک تاریخ سخنرانی را آذر این سال گزارش کرده است. (ص ۱۱۹)

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح و بازبینی شده است.

 

۴- تمدن و تجدد

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۱

زمان: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۸

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی میان تجدد و تمدن تفکیک قائل می‌شود و تجدد را مشابه و هم‌معنای آسیمیلاسیون یا به عبارتی تشبه به تمدن می‌داند و این همان پروسه‌ای است که با سرعت و از بیرون یا بالا به کشورهای در حال توسعه تحمیل می‌شود، حال آن‌که تمدن پروسه‌ای است درونی و مستلزم زمانی کند و آرام و همانی است که غرب طی قرون طی کرده است. شریعتی نتیجه می‌گیرد که ما به تمدن نیاز داریم و نه به شبه‌تمدن که در ظاهر متجدد است و با ابزار الیناسیون به میدان می‌آید.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

۵- نگاهی به تاریخ فردا

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۱

زمان:۲۰ مهر ۱۳۴۸

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی با ترسیم مخروطی فرهنگی متشکل از عوام، روشنفکران و نوابغ نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با شناخت آن به وضعیت، خصوصیات و افکار و گرایشات هر دوره‌ی تاریخی پی برد و با شناخت موقعیت نوابغی که بر رأس هرم نشسته‌اند، شرایط آینده‌ی یک جامعه را پیش‌بینی کرد.

*این سخنرانی متأسفانه کیفیت متوسطی دارد و نوار مناسب‌تر از نسخه‌ی موجود یافت نشد.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۶- علی تنهاست

نام دیگر: تنهایی و علی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱۱ آذر ۱۳۴۸

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: این سخنرانی به ۲۵ سال سکوت امام علی در تنهایی می‌پردازد و نیز درسی که او به عنوان یک امام، یک رهبر و یک قائد با پذیرفتن شکست به امتش ابلاغ می‌کند.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۷- علی، حیات بارورش پس از مرگ

نام‌های دیگر: پیروزی پس از شکست، پیروزی در شکست، زندگی علی پس از مرگش

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱۲، ۱۳، ۱۴ آذر ۱۳۴۸

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی طی سه شب متوالی از تداوم و بقای تأثیرات زندگی علی(ع) پس از مرگش سخن می‌گوید و این واقعیت که چگونه به عنوان یک فکر، یک ایمان و یک راه به حیات خود ادامه داده است.

*متون سخنرانی‌های اول و سوم این سه روز (هفت و نیم شب)توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده اما متن دوم این مجموعه توسط «دفتر تدوین و تنظیم آثار» ویراستاری گردیده است.

*در کتاب «حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک» از حضور ۴۰۰۰ نفر در این جلسه صحبت می کند.(ص ۱۱۹)

 

۸- اسکولاستیک جدید

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۱

زمان: ۱۳ آذر ۱۳۴۸

مکان: تهران، دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق)

چکیده: این سخنرانی به خودشیفتگی علم پس از آزاد شدن از بردگی کلیسا و اسکولاستیک می‌پردازد، علمی که به امید هدایت انسان جایگزین تمامی معبودها‌ی گذشته می‌شود و با تسلط بر طبیعت به قدرت می‌رسد و خود بدل به اسکولاستیکی جدید می‌شود و امروز در خدمت سرمایه‌داری قرار می‌گیرد.

*این نوار کیفیت متوسطی دارد و متأسفانه نسخه‌ی مناسب‌تری در اختیار نداشته‌ایم.

* زمان این سخنرانی در اسناد  میان ۱۳ آذر و ۲۳ همین ماه در نوسان است. مکان این سخنرانی نیز  در اسناد ساواک و «دفتر تدوین و تنظیم آثار» دانشگاه صنعتی آریامهر (صنعتی شریف) آورده شده، در حالی که متن پیاده‌شده در همان زمان، مکان را دانشگاه تهران (تالار فردوسی) ذکر کرده است. «دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار» تاریخ را نامشخص می‌داند. *کتاب « شریعتی به روایت اسناد ساواک» تعداد مخاطبین را ۴۰۰ نفر ذکر می کند.(ص ۲۶۲)

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۹- متدولوژی علم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۱

زمان: ۱۹ آذر ۱۳۴۸

مکان: تهران، مدرسه‌ی عالی بازرگانی تهران

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به دلایل انحطاط مسیحیت و کشورهای اروپایی در قرون وسطا و نیز دلایل انحطاط و زوال تمدن اسلامی در دوره‌ی طلایی اسلام می‌پردازد. او نداشتن متد یا نگرش علمی را از عوامل مهم این سقوط و داشتن آن را علت صعود معرفی می‌کند. از نظر شریعتی ورود تفکر یونانی و تفکر هندی در قرون سوم و چهارم به جوامع اسلامی و نیز به بینش قرآنی، این جوامع را به یونانی‌زدگی و صوفی‌زدگی دچار کرد. اگر نبود این دچارشدگی، ما ده قرن پیش می‌توانستیم تجربه‌ی رنسانس را داشته باشیم. تعداد مخاطبین به روایت کتاب « شریعتی به روایت اسناد ساواک» هفتصد نفر بوده است. (ص ۲۶۴)

*کیفیت صوت نامناسب است.

*این متن توسط شریعتی حک و اصلاح شده اما عناوین موجود در متن بعدها توسط «دفتر تدوین و تنظیم اثار شریعتی» افزوده شده است.

 

۱۰- علی انسان تمام

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۵

زمان:۲۰ و ۲۱ آذر ۱۳۴۸

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: آن‌چه در میان ادیان ابراهیمی و مکاتب اصلی مشترک است، معرفی تیپ ایده‌آل است؛ در جست‌وجوی انسانی که باید باشد و نیست. شریعتی در این کنفرانس به شرح وجوه متعدد شخصیت امام علی می‌پردازد تا معلوم کند به چه معنا از او به عنوان انسانِ تمام سخن می‌گوید.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده و تقدم-تأخر دو سخنرانی جا به جا شده است.

 

(سخنرانی «انسان بیخود» در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در آذر ۱۳۴۸که صوتی از آن در دسترس نیست و در مجموعه آثار ۲۵ به چاپ رسیده است.)

 

( سخنرانی «سخنی درباره‌ی کتاب»،در روز افتتاح انجمن کتاب دانشجویان دانشکده ادبیات مشهد به تاریخ ۲۳/۹/۱۳۴۸ که صوتی از آن دسترس نیست و در مجموعه آثار ۲۵ به چاپ رسیده است.)

 

۱۱- هجرت و تمدن

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۳

زمان: ۴ و ۵ دی ۱۳۴۸ (شوال ۱۳۸۹)

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: این سخنرانی در دو جلسه‌ی متوالی در روزهای ۴ و ۵ دی ۱۳۴۸ ایراد شده است و به تأثیر هجرت در تکوین تمدن بشری از آغاز تاکنون پرداخته است.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

(«انسان و تاریخ» سخنرانی شریعتی در آمفی تئاتر دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران در تاریخ ۷ دی ۱۳۴۸ است که متأسفانه از صوت آن اثری نمانده و متن پیاده‌شده‌ی آن در مجموعه آثار «انسان» (مجموعه آثار ۲۴) به چاپ رسیده است.)

 

۱۲- میعاد با ابراهیم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۹

زمان: ۲۸ و ۲۹ اسفند ۱۳۴۸، اول و دوم فروردین ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی فلسفه و مناسک حج را مبتنی بر سه اصل می‌داند: اتصال، اجتماع، حرکت منظم یا مهاجرت معطوف به یک آرمان.

این سخنرانی‌ها یک ماه پس از بازگشت از مکه و سفر حج در دو روز پایانی اسفند ۴۸ و دو روز اول سال بعد (فروردین) صورت گرفته است. در گزارش ساواک از حضور گسترده‌ی مردم در اولین روز سال در سالن حسینیه‌ی ارشاد سخن گفته می‌شود.

 

۱۳- تمدن قرون جدید

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۶

زمان: ۱۳۴۸-۱۳۴۹

مکان: دانشکده‌ی ادبیات مشهد

چکیده: «خصوصیات فرهنگ و تمدن قرون جدید» تنها صوت موجود از سلسله دروس شریعتی در دانشکده‌ی ادبیات مشهد است. اهمیت این نوار در شناخت مستقیم‌تر کلاس‌های درسی شریعتی در دانشکده‌ی مشهد در سال‌های تحصیلی ۴۸-۴۹ و یا ۴۹-۵۰ است. [واحد درسی «ویژگی‌های قرون جدید» در این دو سال و برای دانشجویان سال سوم رشته‌ی تاریخ ارائه می‌شده است.] این دروس غالبا ضبط و توسط دانشجویان پیاده و تنظیم می‌شده (احتمالاً با کنترل شریعتی) و به شکل پلی‌کپی در اختیار دانشجویان قرار می‌گرفته است. گفتنی است که نوارهای این درس و نیز درس «چونان کرگدن تنها سفر کن» را یکی از شاگردان شریعتی در دانشکده‌ی ادبیات مشهد در سال ۱۳۵۹ به دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار شریعتی تقدیم می‌کند که بعد از چاپ مجموعه آثار ۱۱ و ۱۲ (تاریخ تمدن) بوده و از همین رو تا سال ۱۳۶۹ که در ویژه‌نامه‌ی سیزدهمین سالگرد شریعتی به چاپ می‌رسد، جای دیگری به ثبت نرسیده بوده است. این درس نهایتاً برای اولین بار در سال ۱۳۸۵ در مجموعه آثار جوانی به چاپ می‌رسد.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری نشده است.

 

۱۴- چونان کرگدن تنها سفر کن!

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۶

زمان: ۱۳۴۸-۱۳۴۹

مکان: دانشکده‌ی ادبیات مشهد

چونان کرگدن تنها سفر کن درس‌های تاریخ تمدن شریعتی در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه مشهد در سال تحصیلی ۴۸-۴۹ و ۴۹-۵۰ است. [واحد درسی تاریخ تمدن در این دو سال و برای دانشجویان سال سوم رشته تاریخ ارائه می‌شده است.] این دروس غالبا ضبط و توسط دانشجویان پیاده و تنظیم می‌شده (احتمالاً با کنترل شریعتی) و به شکل پلی‌کپی در اختیار دانشجویان قرار می‌گرفته است. گفتنی است که نوارهای این درس و نیز درس «چونان کرگدن تنها سفر کن» را یکی از شاگردان شریعتی در دانشکده‌ی ادبیات مشهد در سال ۱۳۵۹ به دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار شریعتی تقدیم می‌کند که بعد از چاپ مجموعه آثار ۱۱ و ۱۲ (تاریخ تمدن) بوده و از همین رو تا سال ۱۳۶۹ که در ویژه‌نامه‌ی سیزدهمین سالگرد شریعتی به چاپ می‌رسد، جای دیگری به ثبت نرسیده بوده است. این درس نهایتاً برای اولین بار در سال ۱۳۸۵ در مجموعه آثار جوانی به چاپ می‌رسد.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری نشده است.

 

۱۵-یک، جلوش تا بی‌نهایت صفرها

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۵

زمان: زمستان ۱۳۴۸

مکان: مشهد ـ خلوت خانه

چکیده: یک جلوش تا بی‌نهایت صفرها متنی است که در سال‌های پایانی ۴۰ خطاب به کودکان نوشته شده است. موضوع اصلی این کتاب نقشِ جهت در معنا بخشیدن به زندگی انسان است.

*شریعتی در خلوت خانه این متن را بازخوانی و با ضبط صوت خانگی ضبط کرده است. کیفیت نامطلوب ضبط از همین روست.

*متن مکتوب است

 

۱۳۴۹

۱۶- فلسفه‌ی نیایش

نام دیگر: مکتب سجاد: آگاهی، ‌عشق ، نیاز و جهاد در نیایش

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۸

زمان: ۱۳ فروردین ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: متنی مکتوب که توسط شریعتی روخوانی می‌شود و هم‌زمان در حین سخنرانی شرحی می‌افزاید. شریعتی در این سخنرانی با تفسیری فلسفی از نیایش، «دعا» را پس از مسئولیت و در ادامه‌ی جهاد و صبر معنا می‌کند و آن را تقویت‌کننده‌ی قدرت انسان می‌داند.

*توزیع تراکت در حسینیه‌ی ارشاد در حین سخنرانی با این مضمون: «پیوند مردم ما با مردم مبارز فلسطین ناگسستنی است. پیوند ما با مردم عراق ناگسستنی است».

*این متن در زمان فعالیت حسینیه‌ی ارشاد و با نظارت شریعتی به چاپ رسیده است.

 

۱۷- اقبال مصلح قرن اخیر

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۵

زمان: ۴ اردیبهشت ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد، کنگره‌ی بزرگداشت اقبال

چکیده: در این سخنرانی اقبال به عنوان ادامه‌دهنده‌ی راه سید جمال و متفکری بنیان‌گذار معرفی می‌شود؛ متفکری که پاسخ‌گوی نیازهای انسان امروزی است. با شناخت اقبال می‌توانیم به شناخت اسلام، شناخت مسلمانان، شناخت زمان حال و آینده دست یابیم.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۱۸- تاریخ و ارزش آن در اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۹

زمان: ۱۵ مرداد ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی که بی‌مقدمه و به دلیل غیبت سخنران اصلی، دکتر زریاب خویی، ایراد شده است به نقد تاریخ به شکل قدیم که به نقالی و حادثه‌نگاری تقلیل می‌یابد می‌پردازد. تاریخ علمِ شدن انسان است و علم بررسی صیرورت انسان در زمان. با این تعریف از تاریخ شریعتی از دو ناشناخته برای مسلمانان نام می‌برد:  قرآن و تاریخ اسلام که متأسفانه هر دو برای مسلمانان مجهول مانده، به‌رغم اهمیتی که اسلام برای تاریخ و شناخت آن قائل است.

*این متن توسط شریعتی حک و اصلاح نشده است.

 

۱۹- مذهب علیه مذهب

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۲

زمان: ۲۲ و ۲۳ مرداد ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: این سخنرانی در دو شب متوالی در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است. در این سخنرانی شریعتی می‌کوشد نشان دهد که جنگ در تاریخ، جنگ مذهب علیه کفر نبوده بلکه همواره این مذهب است که در برابر مذهب قرار گرفته است.

تاریخ این دو سخنرانی پیاپی در اسناد ساواک ۲۷ مرداد آمده است. علی رهنما، نویسنده‌ی کتاب «شریعتی مسلمانی در جست‌وجوی ناکجاآباد» به نقل از اسناد حسینیه‌ی ارشاد از اول مرداد یاد می‌کند (ص ۳۵۶) و «دفتر تنظیم و تدوین آثار شریعتی» تاریخ ۲۲ و ۲۳ مرداد را عنوان می‌کند.

*این متن توسط شریعتی حک و اصلاح شده است.

 

۲۰- روشنفکر و مسئولیت او در جامعه

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۰

زمان: ۳۰ و ۳۱ مرداد ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی به چگونگی پیدایش روشنفکر در جوامع غربی و شرقی می‌پردازد و نیز رسالتی که روشنفکر در جامعه‌ی بشری و خاصه در جامعه‌ی خویش بر عهده دارد..

*این متن توسط شریعتی حک و اصلاح نشده است.

 

۲۱- فلسفه‌ی تاریخ از دیدگاه اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۱ شهریور ۱۳۴۹

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با بررسی تشابهات و افتراقات میان فلسفه‌ی تاریخ در اسلام با فلسفه‌ی تاریخ در دیگر مکاتب اجتماعی و فلسفی، مشخصات اصلی فلسفه‌ی تاریخ در اسلام را مجاهدت و مبارزه علیه بطلان‌های فلسفی- طبقاتی و اخلاقی می‌داند.

*صدای همیشگی‌ای که تاریخ سخنرانی‌ها را در آغاز نوارهای حسینیه‌ی ارشاد اعلام می‌کند از ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۹۰ نام می‌برد که برابر است با اول شهریور ۱۳۴۹ و نه آبان. اسناد ساواک هم تاریخ اول شهریور را ذکر می‌کند. به نظر می‌آید که خطایی در اعلان تاریخ توسط گوینده در تبدیل قمری به شمسی صورت گرفته است.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

(شریعتی در آذر ۱۳۴۹ سخنرانی‌ای نیز تحت عنوان «ریشه‌های اقتصادی رنسانس» در مدرسه‌ی عالی بازرگانی دارد که متأسفانه صوت آن در دسترس نیست. متن این سخنرانی در مجموعه آثار ۳۱ به چاپ رسیده است.)

 

۲۲- سخنرانی‌های سفر حج در سال ۴۹

نام دیگر: حج در سال ۱۳۴۹

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۹

زمان: از سوم بهمن تا ۲۷ بهمن ۱۳۴۹

مکان: مکه، مدینه، عرفات، منا، غار حرا

 

چکیده: این مجموعه شامل چندین سخنرانی متوالی در کاروان حسینیه‌ی ارشاد در موسم حج ۱۳۴۹(ذی‌الحجه-ذی‌القعده ۱۳۹۰) است که با این عناوین به چاپ رسیده است:

مدینه:

-«مدینه شهر هجرت و فلسفه دعا»(۳/۱۱/۴۹ برابر با ۲۵ ذی القعده ۹۰)

-«تمدن نتیجه‌ی منطقی مهاجرت»(۴/۱۱/۴۹ )

-«بررسی انواع مهاجرت» یا «مدینه، شهر هجرت»(۵/۱۱/۴۹ )

-«نجات نسل جوان»(۶/۱۱/۴۹)

مکه:

–سخنرانی کوتاه از استاد محمدتقی شریعتی قبل از علی شریعتی

-«توحید و شرک»(۱۱/۱۱/۴۹ برابر با ۳ ذی الحجه ۹۰)

-«هجرت، امت و امامت»(۱۵/۱۱/۴۹)

-«تحلیلی از مناسک حج» یا «فلسفه حج در اسلام»(عرفات-۱۶/۱۱/۴۹)

-«اسماعیلت را قربانی کن»( ۱۷/۱۱/۴۹ منی- عید قربان)

-«وصایت و شورا»(۱۸/۱۱/۴۹-دومین شب وقوف در منا،جلسه پرسش و پاسخ:)

-«چه باید کرد؟»(۱۹/۱۱/۴۹)

-«اسلام محمد، احیاکننده‌ی دین ابراهیم»(غار حرا)

– «طرح گوشه‌هایی از زندگی محمد از تولد تا بعثت»(آخرین روز اقامت در مکه)

*به روایت اسناد ساواک (ج.اول-ص ۳۵۷) بازگشت از حج به تاریخ ۲۸  بهمن  ۱۳۴۹.

*این سخنرانی‌ها توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

 

۲۳- بینش تاریخی شیعه

نام‌های دیگر: کنفرانس مسجد الجواد، اسلام دین تاریخ

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۱۴ اسفند ۱۳۴۹(۷ محرم ۱۳۹۰)

مکان: تهران، مسجد الجواد

چکیده: موضوع این سخنرانی مقایسه‌ای است میان واقعیت امروزی تشیع که از نظر شریعتی در تناقض با موقعیت تشیع در تاریخ است؛ فاصله‌ای که از دین تا کفر است. شریعتی چهره‌ی امروزی شیعه را دستخوش انحطاط می‌داند حال آن‌که شیعه‌ی تاریخی توانسته بوده در سیاست، جامعه، فکر، عقیده و فلسفه جبهه و جهت جدیدی به وجود بیاورد.

*کتاب «حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک»این سخنرانی  را به دعوت «انجمن اسلامی مهندسین» می داند.

این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

(سخنرانی هنر در انتظار موعود ، سخنرانی در مشهد در سال ۴۹ که متاسفانه از آن صوتی به جا نمانده. این متن در م.آ.۳۲ به چاپ رسیده است)

 

۱۳۵۰

 

۲۴- بازگشت به خویشتن

نام‌های دیگر: ‌نیازهای انسان امروز

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۴

زمان:  ۱۵فروردین ۱۳۵۰

مکان: اهواز، دانشکده‌ی جندی‌شاپور

چکیده: در این کنفرانس شریعتی ضمن ارائه‌ی تعریف از «خویشتن» و ضرورت بازگشت به آن، بازگشت به خویشتن تاریخی- فرهنگی و نیز اسلامی را مشروط به اتخاذ رویکردی انتقادی می‌داند و نه بازگشتی نوستالژیک.

*این سخنرانی در دانشکده‌ی جندی‌شاپور اهواز در فروردین ۱۳۵۰ ایراد شده و سپس در ایران و اروپا همراه با سخنرانی‌های دیگری تحت عنوان «نیازهای انسان امروز» قبل از انقلاب چاپ و منتشر شده است.

*متأسفانه نوار موجود از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴و ۱۵

زمان: ۲۰ فروردین – ۱۷ دی۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: تاریخ و شناخت ادیان شامل چهارده درس درباره‌ی ادیان و مذاهب غیرابراهیمی است که از ۲۰ فروردین ۱۳۵۰ در زیرزمین حسینیه‌ی ارشاد آغاز می‌شود و تا ۱۷ دی ۱۳۵۰ همان سال ادامه پیدا می‌کند.

*به گزارش اسناد ساواک در جریان این جلسات و طی زمان پرسش و پاسخ، بارها برخی از دانشجویان در اعتراض به فضای سیاسی بسته و سرکوب نیروهای چریکی، سخنرانی شریعتی را قطع می‌کرده‌اند. جمعیت از حد کلاس بیشتر بوده است. دکتر می‌خواهد سؤالات را بعد از پایان کلاس بپرسند. در درس دوم برخی از پاورقی‌ها در صوت نیست و بعداً اضافه شده است.

*عناوین این سخنرانی‌ها توسط بنیاد فرنگی دکتر علی شریعتی بر اساس متن انتخاب شده است و در مجموعه آثار، دروس فقط با اعداد تفکیک شده‌اند.

 

۱-۲۵- تاریخ ادیان

درس اول: طرح مقدماتی دروس تاریخ ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

تاریخ: ۲۰ فروردین۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: درس اول این سلسله دروس به طرح مقدماتی تاریخ ادیان اختصاص دارد.

 

۲۶- حسین وارث آدم

نام دیگر: میراث آدم

معادل مکتوب: تاکنون به چاپ نرسیده است.

زمان: ۳  اردیبهشت۱۳۵۰ (۲۸ صفر ۱۳۹۱)

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: حسین وارث آدم تفسیری است فلسفی از تاریخ، با نگاهی تازه به واقعه‌ی عاشورا و بازخوانی زیارت وارث.

کتاب حسین وارث آدم در سال ۱۳۴۹ نوشته شده است. این متن پس از آغاز سخنرانی‌های شریعتی در حسینیه‌ی ارشاد در سه نوبت توسط شریعتی روخوانی شده است. این اولین نوبت است که شریعتی این متن مکتوب را روخوانی می کند و البته با اظهاراتی به عنوان مقدمه. رحلت حضرت رسول ، شهادت امام حسن و اولین سالگرد فوت آقای  شاهچراغی از بنیان گذاران حسینیه ارشاد  بهانه ای بوده است برای ارائه این متن مکتوب.

*این سخنرانی با درس دوم تاریخ و شناخت ادیان هم‌زمان است.

*در اسناد ساواک ۵ اردیبهشت ذکر شده است.

 

۲-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

درس دوم: مذاهب ابتدایی

تاریخ: ۳ اردیبهشت ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

*جلسه پرسش و پاسخ این درس در تاریخ پنج شنبه ۹ اردیبهشت برگزار شده  و در م.آ. به چاپ رسیده است.

 

۲۷- ماشین در اسارت ماشینیسم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۱

زمان: ۵ اردیبهشت ۱۳۵۰ (۲۹ صفر ۱۳۹۱)

مکان: تهران، دانشکده‌ی پلی‌تکنیک

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با تفکیک تکنیک از ماشینیسم به نقد سیستمی می‌پردازد که زندانی شدن انسان را موجب می‌شود، اتوماتیزمِ سیستمی که قرار بوده موجبات آزادی انسان و تسلط او را بر طبیعت فراهم کند. انسان در خدمت تکنیک یا تکنیک در خدمت انسان پرسش اصلی این سخنرانی است. شریعتی به یکی از جلوه‌های تمدن مدرن – ماشینیسم- می‌پردازد. الیناسیون توسط تکنیک آن جایی اتفاق می‌افتد که تکنولوژی با ادعای تسلط بر طبیعت و فراهم آوردن آزادی انسان، خود بدل به زندان انسان می‌شود.

*این نوار از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست و متأسفانه نسخه‌ای مناسبت‌تر وجود ندارد.

*بر سر تاریخ این سخنرانی اختلاف در منابع وجود دارد. مجموعه آثار تاریخ این سخنرانی را ۵ شهریور ذکر کرده و صوت همیشگی آغاز نوارهای مربوط به سخنرانی در حسینیه‌ی ارشاد از ۵ اردیبهشت صحبت می‌کند که با ۲۹ صفر ۹۱ هماهنگی دارد. علاوه بر این نکته، کلاس‌های تاریخ و شناخت ادیان نیز از ۲۵ تیر ۱۳۵۰ تا ۲ مهر ۱۳۵۰ برگزار نمی‌شود و شریعتی در این بازه‌ی زمانی به مصر سفر می‌کند.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

۲۸- استانداردهای ثابت در تعلیم و تربیت

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۹

زمان: ۷ اردیبهشت ۱۳۵۰

مکان: تهران، دانشسرای عالی سپاه دانش

چکیده: موضوع این سخنرانی استانداردها در تعلیم و تربیت است. از نظر شریعتی، استاندارد‌های ثابت و راکد زاییده‌ی نظام‌های راکد است و زمانی حاصل می‌شود که یک عصر، یک مذهب و یک اندیشه در قالب‌های ثابت متصلب شود و می‌کوشد از طریق آموزش این قالب‌های جامد و به ارث رسیده را بر نسل آینده تحمیل کند. از نظر شریعتی معلم باید با اتخاذ نگاه انتقادی تنها بر یک اصل مؤمن باشد و آن اصل شناخت انسان است.

*این سخنرانی در ساعت یازده و نیم تا دو نیمه شب ایراد شده است.

*کیفیت صوت بد است.

 

 

۳-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

درس سوم: تعریف دین

تاریخ: ۱۷ اردیبهشت ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۴-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

درس چهارم: مذاهب چین و هند

تاریخ: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

*جلسه پرسش و پاسخ این درس در م.آ.۱۷ صفحه ۳۲۹ به چاپ رسیده است.

 

۵-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

درس پنجم: طرح بینش شرقی و غربی

تاریخ: ‌۱۴ خرداد ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

*جلسه پرسش و پاسخ این درس در  م.ا.۱۴ به چاپ رسیده است.

 

۲۹– حسین وارث آدم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷ (ضمیمه)

زمان: ۲۸ خرداد ۱۳۵۰ (۲۴ ربیع‌الثانی ۱۳۹۲)

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*این سخنرانی هم‌زمان با درس ششم تاریخ ادیان ایراد شده و شریعتی  از اینکه برای دومین بار است که متنی را روخوانی می کند سخن می گوید . (بار اول در اردیبهشت همین سال به مناسبت سالگرد مرگ شاهچراغی، از بنیانگذاران حسینیه ارشاد، این متن مکتوب خوانده شده است) این متن، توسط دست اندرکاران «دفتر تدوین و تنظیم آثار»، جانشین درس ۱۸ اسلامشناسی تلقی گشته (بنا بر خاطرات شاگردان شریعتی) و از همین رو در ضمیمه اسلامشناسی هندسی (م.آ.۱۷) به چاپ رسیده است. حال آنکه تاریخ این سخنرانی یکسال قبل از تاریخ درس ۱۸ اسلام شناسی (۲ تیر ۱۳۵۱) ذکر شده و نمی تواند جانشین آن درس باشد . توضیح دفتر تدوین این است که شریعتی به دلیل غیبت دانشجویان و قلیل بودن تعداد حضار تصمیم می‌گیرد به جای سیر طبیعی کلاس این متن را برای بار دوم روخوانی کند. اما چنین پیدا است که دلیل دیگری برای این تکرار وجود داشته و به سیر کلاس های اسلام شناسی ربطی ندارد.

*برخی اسناد از سخنرانی «حسین وارث آدم» در دانشکده پلی تکنیک نیز سخن گفته اند. اما در این سخنرانی هیچ اشاره ای به محیط دانشگاه نیست و به نظر می آید که شریعتی با مخاطب های همیشگی کلاس های حسینیه ارشاد سخن می گوید.

 

۶-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

درس ششم: ورود به دنیای هند

تاریخ: ۲۸ خرداد۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۷-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۴

درس هفتم: شناخت مذاهب هند

تاریخ: ۱۱ تیر ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*در جزوه ای که در همان ایام به شکل پلی کپی تکثیر می شده  تاریخ ۱۳ تیرماه را ذکر کرده.

 

۳۰- فاطمه فاطمه است

نام دیگر: بانوی نمونه‌ی اسلام

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۱

زمان:  ۱۴ و ۱۵ تیرماه ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به تحلیل اجتماعی وضعیت زنان در غرب و شرق پرداخته و با تیپ‌شناسی زن سنتی و متجدد در ایران به دنبال ارائه‌ی الگوی سوم، فاطمه(ع) را معرفی می‌کند. این سخنرانی به عنوان برجسته‌ترین سخنرانی سال (۱۳۵۰) در حسینیه‌ی ارشاد شناخته شد.

*این سخنرانی در دو روز متوالی عرضه شده است و از همین رو در برخی اسناد، تاریخ ۱۴ تیر ذکر شده  و در برخی  اسناد تاریخ ۱۵ .  کتاب «حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک  ۱۱ و ۱۴ تیرماه را ذکر می کند. و در تبدیل تاریخ قمری به شمسی (  ۱۲-۱۳ جمادی الاولی ۱۳۹۱)  ۱۴ و ۱۵ تیر درست تر به نظر می آید.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۸-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس هشتم: درباره‌ی تشیع

تاریخ: ۲۵ تیرماه ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*از ۲۵ تیر ۱۳۵۰ تا ۲ مهر ۱۳۵۰ هیچ کلاس و سخنرانی‌ای برگزار نشده است. (سفر به مصر)

 

۹-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس نهم: اصول کلی مذهب ودا

تاریخ: ۷ آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۳۱- انتظار، مذهب اعتراض

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۸ آبان ۱۳۵۰ (۱۰ رمضان ۱۳۹۱)

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی فلسفه‌ی انتظار را فلسفه‌ی اعتراض می‌داند. به تعبیر او عصر غیبت عصر انتخاب، بخشنده‌ی خوشبینی تاریخی و استدلال عقلی و روحی است و از همین رو انتظار نه تنها یک اصل فطری و انسانی است که اصلی اجتماعی نیز هست.

*توسط شریعتی تصحیح شده است.

 

۳۲- تشیع علوی، تشیع صفوی

معادل مکتوب: مجموعه آثار  ۹

زمان: ۹ آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی به سیر تاریخی اسلام پرداخته و دلایل تبدیل اسلام از «نهضت» به «نظام» را در تقابل میان دو شکل شیعه‌ی علوی و شیعه‌ی صفوی و نیز تسنن محمدی و تسنن اموی نشان می‌دهد.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۳۳- مسئولیت شیعه بودن

نام دیگر: شیعه

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۷

زمان: ۱۵ آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این کنفرانس می‌کوشد نشان دهد که تعلق به هر تفکر و اعتقادی – از جمله شیعه بودن- از هنگامی که آگاهانه و انتخابی باشد، مسئولیت‌آفرین نیز هست و باید منجر به نوعی رفتار و عمل شود. شیعه بودن در این رویکرد یعنی علی را نه چون بتی پرستیدن که پیروی کردن از او.

*صوت آغاز نوار تاریخ این سخنرانی را ۱۷ آبان ذکر کرده است اما «حسینیه به روایت اسناد ساواک» و «دفتر تدوین آثار» ا ۱۵ آبان را ذکر می کند. از این رو ما همان ۱۵ آبان را دقیق تر می دانیم.

*این متن در زمان فعالیت حسینیه‌ی ارشاد به چاپ رسیده است اما معلوم نیست که توسط شریعتی بازبینی شده باشد.

 

۳۴- چه نیازی به علی؟

نام دیگر: ۲۳ سال مبارزه برای مکتب، ۲۵ سال سکوت برای وحدت، پنج سال حکومت برای عدالت، ۲۳ سال فداکاری در راه مکتب، «علی، مکتب، عدالت» ،« ۲۳ سال فداکاری در راه مکتب»

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱۶ آبان ۱۳۵۰(۱۸ رمضان ۱۳۹۱)

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی از امکان و ضرورت برقراری نسبت میان چهره های تاریخی و  انسان امروز سخن می گوید . با این پرسش: چه نیازی است به علی؟ برای پیدا کردن پاسخ، شریعتی به تشریح سه دوره‌ی زندگی امام علی می‌پردازد. دوره‌ی اول مربوط به ۲۳ سالی است که او پابه‌پای پیامبر برای «استقرار مکتب» مبارزه می‌کند. دوره‌ی دوم ۲۵ سال سکوت علی در برابر جبهه‌های داخلی پس از مرگ پیامبر با دغدغه‌ی حفظ «وحدت» است. دوره‌ی سوم پنج سال حکومت امام علی است به قصد استقرار «عدالت».

 

 

۳۵- آري اين‌چنين بود برادر

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۲

زمان: ۱۸ آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده:  سخنرانی«آری این‌چنین بود برادر» در پی سفری به مصر و در غالب نامه خطاب به یکی از بردگانی نوشته می‌شود که در ساخت اهرام ثلاثه از آن‌ها استفاده می‌شده است. در این نامه شریعتی صدای فراموش‌شدگان تاریخ می‌شود.

*دفتر تدوین آثار شریعتی و «حسینیه به روایت اسناد ساواک» تاریخ این سخنرانی را ۱۸ آبان ذکر کرده اند اما در صوت سخن از ۱۸ بهمن است.

 

۳۶-علی، بنیان‌گذار وحدت

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱۹آبان

آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به نقش علی(ع) در ایجاد وحدت در صفوف پیروان پس از مرگ پیامبر پرداخته است.

 

*این سخنرانی توسط دفتر تدوین آثار تنظیم و ویراستاری شده است.

 

۳۷- پدر، مادر، ما متهمیم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۲

زمان: ۲۰ و ۲۱ آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی به تفاوت میان دو نسل در زمانه‌ی خویش می‌پردازد و نسل خود را در برابر نسل آینده‌ای که از دین فاصله گرفته است متهم می‌داند.

*پیش از این تردیدهایی در مورد زمان این سخنرانی وجود داشت چنانکه علی رهنما در کتاب «شریعتی مسلمانی در جست‌وجوی ناکجاآباد» تاریخ این سخنرانی را ۸ آبان می‌داند.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

 

۱۰-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس دهم: تزهای اساسی تاریخ ادیان

تاریخ: ۲۱ آبان ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۳۸– از کجا آغاز کنیم؟

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۰

زمان: ۱ آذر ۱۳۵۰

مکان: دانشگاه صنعتی شریف

چکیده: شریعتی در این کنفرانس برای پیدا کردن پاسخی به عقب‌افتادگی جامعه‌ی ما با طرح چند پرسش آغاز می‌کند. پیدا کردن پاسخ بر عهده‌ی چه کسانی است؟ به گمان شریعتی بر عهده‌ی روشنفکران است که نه عوام‌اند و نه دانشمندان؛ کسانی که نسبت به وضع انسانی خود آگاهی تاریخی و اجتماعی دارند و احساس مسئولیت. پرسش دوم این‌که برای چه؟ برای این‌که بتوانند جامعه را تغییر دهند. سؤال سوم این‌که از کجا باید آغاز کنند؟ در نگاه شریعتی باید از شناسایی تیپ فرهنگی جامعه‌ی خود آغاز کنند. پاسخ نهایی شریعتی برای جامعه‌ی ما آغاز کردن از رنسانس دینی و ایجاد تغییر در بینش مذهبی است به دلیل مذهبی بودن تیپ فرهنگی جامعه.

*«شریعتی به روایت اسناد ساواک»(ص ۳۹۴) تاریخ ۲ آذر را ذکر کرده است اما «دفتر تدوین آثار » و «صوت » آغاز نوارها تاریخ اول آذر را تأیید می کنند.

 

۱۱-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس یازدهم: بودا، مصلح دین ودا

تاریخ: ۵ آذر ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۱۲-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس دوازدهم: هند در واپسین نگاه

تاریخ: ۱۹ آذر ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

*جلسه پرسش و پاسخ این درس در م.ا. ۱۵ به چاپ رسیده است.

 

۱۳-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس سیزدهم: آغاز مذهب در ایران

تاریخ: ۳ دی ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۱۴-۲۵- تاریخ و شناخت ادیان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۵

درس چهاردهم: مذهب زرتشت

تاریخ: ۱۷ دی ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

برخی از این دروس (دروس اول تا چهارم) در زمان حسینیه‌ی ارشاد پیاده و با نظارت شریعتی به شکل پلی‌کپی تکثیر می‌شده است اما توسط او تنظیم نشده است. به نظر می‌آید که حجم بالای سخنرانی‌ها در این ایام چنین فرصتی را برای شریعتی باقی نمی‌گذاشته است.

*جلسه پرسش و پاسخ این درس در م.ا. ۱۵ به چاپ رسانده است.

 

۳۹– حج ۵۰

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۹

زمان: از ۲۴ دی تا ۹ بهمن ۱۳۵۰

مکان: در سفر حج

 

چکیده: سلسله‌نشست‌های پیرامون فلسفه‌ی حج از ۲۴ دی ۱۳۵۰ تا ۹ بهمن در سومین سفر شریعتی به مکه و مدینه همراه با کاروان حسینیه‌ی ارشاد است و هفت سخنرانی را در برمی‌گیرد.

عناوین این سخنرانی‌ها عبارتند از:

مدینه

-بیست و سه سال در بیست و سه روز»(۲۴دی ۵۰)

-«اهمیت مهاجرت در اسلام و بررسی پنج نوع مهاجرت در قرآن»(۲۵ دی)

-«کروکی مسجدالنبی و اطراف آن»(۲۶ دی)

مکه

-«توحید، زیربنای اعمال احکام و احساسات»(۳۰دی)

-«اکنون به کعبه رسیده‌ای در کعبه نیز ممان»(؟)

-«بازنگری و نتیجه‌گیری کلی»(۷ بهمن-منی)

-«قرار برای آینده» (۹ بهمن- منی -گفت‌وشنود)

 

*این متون توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

 ۴۰- سلسله دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶، ۱۷، ۱۸

زمان: از ۱۵ بهمن ۱۳۵۰ تا ۱۹ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*سلسله دروس شریعتی تحت عنوان اسلام‌شناسی هندسی از تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۵۰ آغاز می‌شود و تا آخرین روز فعالیت مجاز حسینیه‌ی ارشاد یعنی ۱۹ آبان ۱۳۵۱ ادامه پیدا می‌کند. در مجموع بیست و هفت درس. این جلسات به شکل هفتگی برگزار می شده  و پایان همه کلاس ها(تقریبا) جلسات پرسش و پاسخ برقرار بوده است.

 

۱-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس اول : طرح هندسی مکتب

تاریخ: ۱۵ بهمن ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

• جلسه پرسش و پاسخ برگزار می شود.(م.ا.۱۶)

 

۲-۴۰-دروس اسلام شناسی

معادل مکتوب: م.آ. ۱۶

درس دوم: طرح هندسی مکتب(۲)

تاریخ: ۲۲ بهمن ۱۳۵۰

مکان: حسینیه ارشاد

*به دلیل حضور کم افراد در جلسه اول، شریعتی مجبور به تکرار بحث خود در جلسه دوم می شود  و از همین رو  ترجیح می‌دهد این دو درس را در یک متن گنجانده و تحت یک عنوان در همان زمان به چاپ برساند.

• جلسه پرسش و پاسخ برگزار می شود.(م.ا.۱۶)

 

۳-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس سوم: جهان‌بینی توحید

تاریخ: ۲۹ بهمن ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*این متن توسط شریعتی تصحیح نشده است.

• جلسه پرسش و پاسخ برگزار می شود.(م.ا.۱۶)

 

۴۱- شهادت

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۶ اسفند ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: شریعتی در این سخنرانی که در تاسوعا ایراد شده است، حادثه‌ی عاشورای سال ۶۰ هجری در کربلا را نماد نه گفتن به نظام غاصبی می‌داند که با ادعای میراث‌داری بر قدرت نشسته است و از همین رو انتخاب شهادت را از سوی امام حسین به قصد افشا کردن غصب و نشان دادن حقیقت و به قصد تضمین حیات یک ملت تفسیر می‌کند.

*این سخنرانی به روایت کتاب «شریعتی به روایت اسناد ساواک» در ساعت ۱۰ صبح ۶ اسفند ۱۳۵۰ مصادف با روز تاسوعا ایراد گردیده است. تعداد شرکت‌کنندگان در این مراسم دو هزار نفر گزارش شده. یکی از بانوان شرکت‌کننده شروع به خواندن اعلامیه‌ای از نهضت آزادی می‌کند که متعاقب این جریان عده‌ای از جوانان شعارهایی با مضمون درود بر نهضت آزادی، درود بر احمد رضایی و درود بر خمینی می‌دهند و مسئولان حسینیه مجبور می‌شوند جمعیت را دعوت به آرامش کنند. (ص ۴۳۴)

*این متن توسط شریعتی تصحیح شده است.

 

۴-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس چهارم: توحید، زیربنای جامعه‌شناسی

تاریخ: ۶ اسفند ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*این کلاس در ساعت سه و نیم بعدازظهر برقرار می‌شود و پس از سخنرانی «شهادت».

*صوت این درس متأسفانه ناقص است و در آرشیو حسینیه‌ی ارشاد نیز به شکل کامل وجود ندارد.

*این متن توسط شریعتی تصحیح نشده است.

 

۴۲- حسین وارث آدم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۷ اسفند ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*این سخنرانی برای سومین بار در ظهر عاشورای ۱۳۹۲ (۷ اسفند ۱۳۵۰) و در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده و قرائت متن مکتوبی است که شریعتی در سال ۴۹ نوشته بوده و پیش از این در دو نوبت در حسینیه‌ی ارشاد با مقدمه‌هایی متفاوت روخوانی کرده است. چنین پیداست که شریعتی قبل از سخنرانی «پس از شهادت» که در شب همان روز در مسجد نارمک ایراد می‌کند، این متن را نیز ظهر در حسینیه برای مخاطبان می‌خواند.

*بر اساس متن مکتوب.

 

۴۳- پس از شهادت

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۷ اسفند ۱۳۵۰

مکان: مسجد نارمک

چکیده: در مورد سخنرانی «پس از شهادت» از دو نسبت مستقیم با مبارزات چریکی آن ایام در خاطرات سخن گفته می‌شود: مرگ احمد رضایی در بهمن ۱۳۵۰ که در پی تعقیب و گریز با مأموران ساواک با سیانور به زندگی خود پایان داد؛ مجاهدی که گفته می‌شود به حسینیه‌ی ارشاد رفت‌وآمد داشته (خاطرات دکتر کاظم سامی) و نیز اعدام برادران احمدزاده که در ۱۱ اسفند (چهار روز پس از این سخنرانی) در تپه‌های زندان اوین صورت می‌گیرد و به دلیل نزدیکی شریعتی به خانواده‌ی احمدزاده و پدر این دو چریک، به‌شدت تحت تأثیر این وقایع بوده است. (اطلاع قبلی از احتمال اعدام)

بنا بر گزارش اسناد ساواک در پایان این سخنرانی تظاهرات باشکوهی توسط حاضران در مسجد برپا می‌شود و جلسه با دستگیری تعداد وسیعی از حاضران به پایان می‌رسد. قبل از شریعتی کسی سخنرانی می‌کند. شریعتی از ساعت هشت و نیم شب سخنرانی‌اش را آغاز می‌کند و به مدت نیم ساعت. سخن می گوید. پس از سخنرانی و هنگام خروج چراغ‌ها خاموش می‌شوند و عده‌ای حدود دویست نفر و اکثرا جوان شعار می‌دادند: «ما به شهدا ملحق می‌شویم» و با دخالت پلیس و مردم در ساعت ۲۲ جمعیت پراکنده می‌شوند (شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد اول-ص ۴۴۱).

*این متن توسط شریعتی بازنگری شده است.

 

۵-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس پنجم: توحید به عنوان بینش تاریخی

تاریخ: ۱۳ اسفند ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*شریعتی در این کلاس از برگزاری نمایشگاه نقاشی خانم کاظمی (رهنورد) و آقای (میرحسین) موسوی در تالار زیرزمین حسینیه‌ی ارشاد سخن می‌گوید. و نیز به سخنرانی پرویز خرسند در روز عاشورا –قبل از سخنرانی خود- اشاره می کند که با رویکرد اسطوره شناسانه به نقش کلاغ ها در دفن «هابیل» توجه نشان داده است. (به نقل از کتاب «شریعتی به روایت اسناد ساواک»، ص ۴۴۲)

*متأسفانه صوت درس پنجم ناقص است و در آرشیو حسینیه‌ی ارشاد نیز به شکل کامل وجود ندارد.

*این متن توسط شریعتی تصحیح نشده است.

 

۶-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس ششم: برخیزیم و گامی فراپیش نهیم

تاریخ: ۲۰ اسفند ۱۳۵۰

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*این متن توسط شریعتی تصحیح نشده است.

 

۱۳۵۱

 

۷-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس هفتم: توحید: فلسفه تاریخ

تاریخ: ۱۸ فروردین ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*اولین درس در سال جدید.

*متأسفانه این نوار در تراک چهارم ناقص است و تاکنون کیفیت بهتری از آن پیدا نشده است.

*این متن توسط شریعتی تصحیح نشده است.

 

۸-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس هشتم: فلسفه‌ی اخلاق

ناریخ: ۲۵ فروردین ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۹-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس نهم: حج تجسم عینی توحید و اسلام

تاریخ: ۱ اردیبهشت ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*تعدادی اعلامیه به صورت شعار در مورد چهار نفر از اعدامی‌های اعضای نهضت ازادی [احتمالاً منظور گزارشگر مجاهدین خلق بوده است] به وسیله‌ی بانوان از بالکن در بین آقایان پخش و در میان مردان نیز اعلامیه و تراکت‌هایی توزیع شد (شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۸)

*به علت کثرت جمعیت نمی‌توانند شعاردهندگان را دستگیر کنند. جمعیت شرکت‌کننده هزار نفر.

 

۱۰-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس دهم: تاریخ در دیدگاه قرآن و مکتب‌ها

تاریخ: ۸ اردیبهشت ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*اعتراض بانویی جوان از بالکن و اعلان این نکته که اعضای خانواده‌ی آن‌هایی که کشته شدند در قم منزل شریعتمداری متحصن شده و اعتصاب کرده‌اند.

*به روایت اسناد ساواک تعداد شرکت‌کنندگان بسیار زیاد بوده است و هیچ صندلی‌ای خالی نبوده و فضای متشنج مسئولان حسینیه را وامی‌داشته که مردم را دعوت به آرامش کنند.

 

۱۱-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۶

درس یازدهم: تز تاین‌بی و عامل محرک تاریخ

تاریخ: ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

به روایت اسناد ساواک «تمام صندلی‌ها اشغال بود».

در این تاریخ شریعتی توسط نیروهای امنیتی ساواک فراخوانده می‌شود.

 

۱۲-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس دوازدهم: مارکسیسم در سه دوره‌ی زندگی مارکس

تاریخ: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*در بالکن زنانه دو برگه کاغذ به پایین پرتاپ می‌شود. صندلی‌ها پر بوده است. مسئولان حسینیه برای ممانعت از پرتاب تراکت بالکن را کنترل می‌کنند.

 

۱۳-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس سیزدهم: عوام‌زدگی مکتب‌ها

تاریخ: ۲۹ اردیبهشت۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*متأسفانه این صوت به مدت ده دقیقه نسبت به متن پیاده‌شده کاستی دارد (در تراک دوم، معادل ص ۱۱۱ تا ۱۲۰)

 

۱۴-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس چهاردهم: رابطه‌ی فکر و عمل

تاریخ: ۵ خرداد ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*اعتراض یکی از خانم‌های حاضر در کلاس که فریاد می‌زند: «امروز روزی است که باید قیام کرد».

*حضور عده‌ای کثیر در سالن اصلی و زیرزمین. (شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۳۶)

 

۱۵-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس پانزدهم: مارکسیسم در قرن نوزدهم

تاریخ: ۱۲ خرداد ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*با حضور «عده‌ای کثیر» به روایت اسناد ساواک.

 

۱۶-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس شانزدهم: مارکسیسم علمی و مارکسیسم دولتی

تاریخ: ۱۹ خرداد ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*اعلام تشکیل صندوق کمک به هزینه‌ی دانشجویان برای ادامه‌ی تحصیل (شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۴۱)

*ازدیاد نیروهای انتظامی به دلیل فضای متشنج در هفته‌های اخیر و اظهار ناراحتی دانشجویان.

*شریعتی در تاریخ ۲۲ خرداد توسط ساواک فراخوانده می‌شود.

*متاسفانه صوت این درس ناقص است.

 

۱۷-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

درس هفدهم: الیناسیون و دیالکتیک کار و احتیاج در مارکسیسم

تاریخ: ۲۶ خرداد ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۱۸-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: در حال حاضر فاقد معادل مکتوب است

درس هجدهم: دیالکتیک همچون روش

تاریخ: ۲ تیر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*پیش‌تر «دفتر تدوین و تنظیم آثار شریعتی» طی توضیحاتی که در مجموعه آثار ۱۷ و ۱۸ داده شده است عنوان نموده است که به روایت شاهدان عینی در مقدمه مجموعه آثار ۱۷ از عدم تشکیل درس ۱۸ سخن می  گوید با این تذکر که شریعتی به جای درس جدید، متن «حسین وارث آدم»  را با عنوان «میراث آدم» بازخوانی می کند. اما بر اساس یافته‌های اخیر روشن شده است که این جلسه در تاریخ ۲ تیر ۱۳۵۱ طبق روال هفتگی تشکیل شده و گزارش این جلسه در اسناد ساواک نیز ذکر آمده است. در متن پیدا شده شریعتی پیش از شروع این جلسه از سلسله دروس اسلام‌شناسی به دو موضوع اشاره می‌کند که خود تاییدی بر صحت حدس‌ها درباره‌ی زمان برگزاری این جلسه است: برگزاری سمینار زن در هفته‌ی آینده و نیز برگزاری نمایش ابوذر. این متن ـ که تا کنون در هیچ جا منتشر نشده است ـ به‌تازگی توسط بنیاد شریعتی ویراستاری شده و به‌زودی منتشر خواهد شد.

*به علت گرمای تابستان کلاس‌های هفتگی اسلامشناسی ، هر پانزده روز یک بار تشکیل می شود.

*توزیع کارت برای ورود به تئاتر ابوذر در تاریخ ۱۶ تیر. (این نمایش در ۱۶ تیر برگزار نمی‌شود و به ۶ مرداد موکول می گردد)

 

۴۴- انتظار عصر حاضر از زن مسلمان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۱

زمان: ۴ تیر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: این سخنرانی در پی طراحی الگو و تیپ ایده‌آل سومی است در برابر دو الگوی موجود سنتی و شبه‌مدرن برای زن ایرانی مسلمان. شریعتی معتقد است که زنان مسلمان ایرانی برای تغییر سرنوشت خود و خروج از این دو محکومیت باید به دنبال خلق موقعیت جدید فرهنگی، دینی و اجتماعی برای خود باشند.

*این مراسم از ساعت هشت و نیم تا یازده شب ادامه پیدا می‌کند. در این مراسم بنا بر گزارش اسناد حدود چهار هزار نفر شرکت داشته‌اند. (شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۵۱)

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح نشده است.

 

۱-۱۹-۴۰ -پرسش و پاسخ (به جای درس نوزدهم)

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۷

جلسه‌ی پرسش و پاسخ

تاریخ: ۱۶ تیر

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

در متن یافت‌شده‌ی جلسه‌ی هجدهم روشن می‌شود که شریعتی برنامه‌ی جدیدی را برای کلاس تنظیم کرده است: برگزاری متناوب جلسات تدریس و پرسش و پاسخ و از این‌روست که این جلسه به‌صورت پرسش و پاسخ و با حضور ششصد نفر برگزار می‌شود. (به روایت اسناد ساواک).

 

۱۹-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس نوزدهم: سرمایه‌داری، ارزش اضافی

تاریخ: ۲۳ تیرماه ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*با حضور پانصد نفر و هم‌زمان با سمینار زن

 

۴۵- سمینار زن

نام دیگر: زن متقدم، زن متجدد، زن مسلمان

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۱

زمان: ۲۲، ۲۳، ۲۴ تیر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: سمینار زن با حضور دکتر توسلی و حجت‌الاسلام صدر بلاغی در حسینیه‌ی ارشاد و طی سه روز متوالی به مناسبت ایام فاطمیه برگزار شده است. شریعتی طی سه جلسه ضمن نقد و بررسی آرا و دیدگاه‌های دیگر سخنرانان حاضر در سمینار، به ضرورت بازنگری موقعیت زنان در جوامع اسلامی می‌پردازد و تآکید می‌کند که برای اعاده‌ی حیثیت از موقعیت زنان در اجتماع مسلمان ضرورتاً باید به تفسیر دوباره‌ی قوانین و حقوق اسلامی در این رابطه پرداخته شود. موضوعاتی چون تعدد زوجات، ازدواج موقت، مهریه و… از جمله موضوعاتی است که در این سمینار به بحث گذاشته می‌شود.  این مراسم به روایت اسناد ساواک با حضور ۲۵۰۰ نفر و از ساعت ۹:۳۰ الی یازده شب برگزار شده است. (اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۶۴)

*جلسه چهارم این نشست در ۱۳ آبان ۱۳۵۱ برگزار شده است.

 

۴۶- بار دیگر ابوذر

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳

زمان: ۳۰ تیر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: این سخنرانی قبل از شروع اجرای نمایش‌نامه‌ی «یک بار دیگر ابوذر» در تالار مرکزی حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است. این نمایش قرار بود در ۱۶ تیر برگزار شود اما به دلایلی به ۳۰ تیر موکول می شود. اما حتی در این تاریخ به دلیل طولانی شدن سخنرانی شریعتی اجرا نمی شود.  دلیل طولانی سخن گفتن شریعتی احتمال کارگزاری بمب بر روی صحنه توسط مخالفان اجرای تئاتر در حسینیه بوده است. او که نمی تواند دست اندرکاران تئاتر را مجاب کند که اجرا را به تأخیر بیندازند، سخنان خود را به درازا می کشاند.

اجرای این نمایش‌نامه به هفته‌ی دیگر یعنی ۶ مرداد ۱۳۵۱ موکول می‌شود.

*مجموعه آثار تاریخ آن را مرداد ذکر کرده اما اسناد ساواک از تاریخ ۳۰ تیر یاد می‌کند.

*این متن توسط شریعتی تصحیح نشده است.

 

۲۰-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیستم: دست‌پروردگان مکتب اسلام

تاریخ: ۳۰ تیر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*متأسفانه صوت این درس ناقص است و کیفیت مطلوبی ندارد و تا اطلاع ثانوی تنها نسخه‌ی در دسترس همین است.

*در  جلسه‌ی درس دو پوستر تبلیغاتی از تئاتر ابوذر بر سر در حسینیه‌ی ارشاد نصب می‌شود.

*کلاس‌های اسلام‌شناسی از تاریخ ۳۰ تیر تا ۱ شهریور به علت گرمای تابستان نه به شکل هفتگی که هر پانزده روز یک بار تشکیل شود و ماه مرداد نیز تماماً تعطیل است .

 

۴۷- قرن ما در جست‌وجوی علی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۱ شهریور ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با طرح اساسی‌ترین خصوصیات شخصیت، مشی و تفکر علی(ع) همچون نماد نخستین نسل در انقلاب اسلام، معتقد است که او همچنان می‌تواند مرجعی برای انسان امروز نیز باشد.

*صوت آغاز نوار و نیز کتاب«حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک » از سوم شهریور برابر با ۱۳ رجب ۱۳۹۲ نام می‌برد.

*این متن توسط دفتر تدوین آثار شریعتی ویراستاری شده است.

 

۴۸- نقش انقلابی یاد و یادآوران

نام دیگری: «ذکر و ذاکرین»

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۷

زمان: ۲۰-۲۱ شهریور ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: «نقش انقلابی یاد و یادآوران» با نام «ذکر و ذاکرین» نیز شناخته شده است. شریعتی در این کنفرانس به نقش و اهمیت حافظه و یادآوری در زمانه‌ای که امکان به ثبت رساندن تاریخ سرکوب‌شدگان و ستم‌های تاریخی نیست، تکیه می‌کند. پراتیک یادآوری دیروز نوعی مقاومت در برابر فراموشی و سکوت است. با این مقدمه به سراغ عاشورا و قیام امام حسین می‌رود و به نقش سوگ در تاریخ شیعه می‌پردازد و این تذکر که پس از صفویه سوگ باید بدل به شناخت شود.

*این سخنرانی در دو روز متوالی در روزهای ۲۰ و ۲۱ شهریور ۵۱ ایراد گردیده است.

*با حضور ۱۲۰۰ نفر (به روایت اسناد ساواک-جلد دوم-ص ۷۴)

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۴۹- زیباترین روح پرستنده

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۸

زمان: ۲۲ شهریور ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: موضوع اصلی این سخنرانی که به نام امام زین‌العابدین (امام سجاد) در حسینیه‌ی ارشاد ایراد شده است نقش و جایگاه دعا در ادیان و به طور خاص در تشیع است و نیز بررسی تأثیرات آن در شکل دادن به روح و جان مؤمن. شریعتی از دو جلوه‌ی دعا در تشیع سخن می‌گوید: اول دعایی که طی آن چیزی از خداوند خواسته می‌شود و البته جانشین علم و مسئولیت و اراده و رنج و عمل نمی‌شود و فقط نقش مکمل دارد و نوع دیگر دعا که خواهان رحمتی نیست و خود فی‌نفسه به عنوان عامل اثرگذارنده در نفس و ذات و ماهیت و رفتار و خلق و خوی نیایش‌گر مطرح است. در این شکل دوم نفس پرستش یعنی تجلی بی‌غرض و خالصانه‌ی عشق مطرح است و با چاپلوسی مؤمن برای خداوند نسبتی ندارد.

*همه اسناد این تاریخ را تأیید می کنند.

 

۲۱-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست و یکم: مخاطب‌های ما روشنفکران

تاریخ: ۳۱ شهریور ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

*با حضور ۱۵۰۰ نفر به روایت اسناد ساواک (جلد دوم، ص ۷۵)

 

۲۲-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست و دوم: تعین تاریخی دترمینیزم تاریخی

تاریخ: ۷ مهر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

 

۲۳-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست و سوم: دیالکتیک اجتماعی، سوسیالیزم، نفی مالکیت

تاریخ: ۱۴ مهر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

• جلسه پرسش و پاسخ برگزار می شود.(م.ا.۱۸)

*با حضور ۲۵۰۰ نفر به روایت اسناد ساواک (جلد دوم)

 

۲۴-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست وچهارم: اصل رقابت در سرمایه‌داری

ناریخ: ۲۱ مهر ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

• جلسه پرسش و پاسخ برگزار می شود.(م.ا.۱۸)

*درس بیست و چهار نیز متأسفانه دیگر در دسترس نیست و حسینیه‌ی ارشاد نیز در اختیار ندارد.

 

۵۰- راه سوم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۰

زمان: ۲۶ مهر ۱۳۵۱

مکان: مدرسه‌ی عالی دختران

چکیده: موضوع محوری این سخنرانی «راه سوم» برای کشورهایی است که در دوگانه‌ی سنت و مدرنیسم گرفتار آمده‌اند، دوگانه‌ای که کشورهای جهان سوم و کشورهای اسلامی را وادار به انتخاب می‌کند. شریعتی از امکان انتخاب راه سومی سخن می‌گوید که به یمن تحول و تغییر در تفکر، بینش و روش میسر است. در نگاه او پیش‌شرط برگزیدن راه سوم نه آموختن علم که تغییر در نگاه، تغییر در بینش، تغییر در تفکر و تغییر در سیستم احساس و روح و عاطفه و ارزش‌های انسانی است.

*این سخنرانی در دو روز پیاپی در مدرسه عالی دختران(دانشگاه الزهرا) تحت عنوان «خودآگاهی و استحمار » ایراد شده است. سخنرانی اول به نام«راه سوم» و به شکل جداگانه تکثیر و چاپ می شده است.

 

۵۱- خودآگاهی و استحمار

نام دیگر: استحمار

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۰

زمان: ۲۷ مهر ۱۳۵۱

مکان: مدرسه‌ی عالی دختران

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با تفکیک میان مسأله‌ی علمی و فکری و نیز خودآگاهی و دانش، به تضاد استحمار با خودآگاهی پرداخته و استفاده از دانسته‌هایی را که در مسیر خودآگاهی اجتماعی و خودآگاهی انسانی قرار نداشته باشد استحمار نو می‌داند.

 

۵۲- شیعه یک حزب تمام

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۷

زمان: ۲-۳ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: سخنرانی شیعه یک حزب تمام طی دو روز ایراد شده است. شیعه یک حزب تمام با رویکردی تاریخی به تشیع، به بازخوانی مفاهیمی چون خلافت، بیعت، امامت، وصایت، تقیه و… می‌پردازد و از کاربردهای معاصر و هم‌اکنونی این مفاهیم در مبارزه‌ی اجتماعی علیه قدرت‌ها صحبت می‌کند

*تاریخ روز دوم سخنرانی را اسناد ساواک ۴ آبان ذکر کرده است که می‌توان تصور کرد از آن‌جا که یک روز بعد گزارش شده، این اختلاف یک روزه وجود داشته باشد.

*این متن توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۵۳- پيروان علی و رنج‌هايشان

نام دیگر: نیایش

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۴ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: این سخنرانی در شب‌های احیا ایراد شده و موضوع محوری آن پرسش از چرایی انحطاط و تفرقه در میان پیروان علی است.

*صدای آغاز نوار و «حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک» تاریخ ۴ آبان را ذکر می کنند ولی کتاب  «شریعتی به روایت اسناد ساواک» از ۶ آبان نام می برد.(جلد دوم- ص۹۱) این سخنرانی ۱۵ روز پیش از تعطیلی حسینیه ارشاد ایراد می‌شود. اسناد ساواک تعداد شرکت کنندگان این مراسم را ۲۰۰۰ نفر می داند. این مراسم در ساعت نیم بعد از نصف شب سخنرانی به پایان می رسد.

*این متن توسط دفتر تدوین آثار شریعتی تنظیم شده و در زمان شریعتی و توسط او حک و اصلاح نشده است.

 

۲۵-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست و پنج: به سر عقل آمدن سرمایه‌داری

تاریخ: ۵ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*صوت این درس ناقص است.

 

۵۴- پیام امید به روشنفکر مسئول

نام دیگر: تفسیر سوره‌ی روم

مرجع مکتوب: مجموعه آثار ۲۰

زمان: ۵ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی با تکیه بر تفسیر سوره‌ی روم از محتومیت تاریخی پیروزی اقلیتی در تاریخ سخن می‌گوید که در صورت دستیابی به آگاهی و تصمیم‌گیری برای نجات و پیروزی‌اش می‌تواند بر قدرت‌های بزرگ حاکم، صاحبان زر و زور فائق آید. این پیروزی از نظر او وعده‌ای است قرآنی، بارانی که از لابلای ابرها خواهد بارید، باران آگاهی و شعور و عشق و ایمان راستینی که بر یک ملت مرده می‌ریزد و بهار می‌رویاند.

*طبق اسناد ساواک در این سخنرانی پنج هزار نفر حضور داشته‌اند. (شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۹۵)

*توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۵۵- قاسطین، مارقین، ناکثین

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۶

زمان: ۷ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: در این سخنرانی شریعتی برای شناختن علی از شناخت دشمنانش آغاز می‌کند، همان سه دشمن آشکار همیشگی حق‌پرستی که عبارتند از: «دشمن آشکار حقیقت»، «بی‌شعور حقیقت‌نشناس»، «حق‌شناس خیانت‌کار»، قاسطین، مارقین و ناکثین نام‌های دیگرشان.

*این سخنرانی پس از ایراد و پیاده شدن توسط شریعتی بسط داده می‌شود و به شکل کتابی مستقل در همان زمان (قبل از دستگیری) به چاپ می‌رسد. لازم به ذکر است که پس از انتشار کتاب بار دیگر توسط شریعتی اصلاحاتی صورت می‌گیرد و پاورقی‌هایی حذف می‌شود.

*شرکت حدود پنج هزار نفر در این سخنرانی (به روایت کتاب «شریعتی به روایت اسناد ساواک، جلد دوم، ص ۹۱)

*این سخنرانی توسط شریعتی ویراستاری و حک و اصلاح شده است.

 

۵۶- مقدمه‌ای بر کنفرانس حسن الامین

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۱

زمان: ۱۰ آبان ۱۳۵۱ (۲۴ رمضان ۱۳۹۲)

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

چکیده: از آخرین سخنرانی‌های شریعتی در فضای امنیتی. این سخنرانی به عنوان مقدمه‌ای بر کنفرانس استاد حسن الامین از اسلام‌شناسان بزرگ لبنانی و در حضور او که به ایران آمده بوده ایراد شده است. شریعتی در این سخنرانی کوتاه به ضرورت گفت‌وگو میان علما و پژوهش‌گران دین متعلق به افق‌های مختلف فرهنگی و ملی در جهان اسلام اشاره می‌کند و به امکان گشودن راهی سوم از این رهگذر.

 

۲۶-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست و ششم: تفسیر سوره انبیاء

تاریخ: ۱۲ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*شریعتی به‌رغم جو پلیسی حسینیه از عید فطر و هفته‌ی کودک صحبت می‌کند و آن‌ها را برای هفته‌ی آینده دعوت می‌کند تا با کودکان‌شان به حسینیه بیایند و در جشن‌هایی که به همین مناسبت ترتیب داده شده شرکت کنند و البته به طور ضمنی به بسته شدن احتمالی حسینیه‌ی ارشاد نیز اشاره می‌کند. اسناد ساواک از حضور ۲۵۰۰ نفر در مراسم افطاری که به همین مناسبت در حسینیه‌ی ارشاد برگزار شده سخن می‌گوید.

 

۲۷-۴۰- دروس اسلام‌شناسی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۸

درس بیست و هفتم: مکتب اگزیستانسیالیزم

تاریخ: ۱۹ آبان ۱۳۵۱

مکان: حسینیه‌ی ارشاد

*آخرین سخنرانی شریعتی در حسینیه‌ی ارشاد آخرین درس از اسلام‌شناسی با موضوع مکتب اگزیستانسیالیزم بوده است. تاریخ بسته شدن حسینیه‌ی ارشاد به نقل از کتاب «شریعتی به روایت اسناد ساواک» پنج روز بعد در تاریخ ۲۴ آبان به ثبت رسیده است.

*شریعتی از آبان ۱۳۵۱ تا مهر ۱۳۵۲ مخفی است و در نهایت خود را تحویل نیروهای ساواک می‌دهد.

 

ب) دوره‌ی دوم: ۱۳۵۵-۱۳۵۴

شریعتی در آستانه‌ی ۱۳۵۴ از زندان آزاد می‌شود (آخرین روز سال ۱۳۵۳). ممنوع‌القلم است و اجازه‌ی سخنرانی ندارد اما در محافل خصوصی و نشست‌های پراکنده همچنان سخن می‌گوید. فایل‌های صوتی این نشست‌ها به شکل غیرحرفه‌ای ضبط شده‌اند و از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند.

 

۵۷- فرهنگ واژه‌های قرآن

نام دیگر: ایدئولوژی ۴، کلید فهم قرآن

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۳

زمان: ۱۳۵۴، پس از زندان

مکان: مشهد، نشست خصوصی

چکیده: کلید فهم قرآن گفت‌وگویی است خصوصی که پس از آزادی از زندان در سال ۱۳۵۴ در مشهد صورت گرفته است. این گفت‌وگو مباحث گوناگون و متنوعی را در بر می‌گیرد و با نام‌هایی چون «روش بررسی قرآن در دوران تدوین ایدئولوژی» یا «زمینه‌ی شناخت قرآن» و نیز «ایدئولوژی» به چاپ رسیده است.

 

۵۸– عرفان، برابری، آزادی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲

زمان: ۱۳۵۵

مکان: مشهد، نشست خصوصی

چکیده: عرفان، برابری و آزادی در نگاه شریعتی سه عنصر مهم و اساسی رستگاری ‌انسان و شاهراه‌های تاریخ بشری است، سه شاهراهی که در نسبت ضروری و تنگاتنگ با یکدیگر تعریف می‌شوند و حرکت تاریخ را سمت و سو می‌دهند.

 

۵۹- تخصص

نام‌های دیگر: جهت‌گیری طبقاتی در اسلام، دفتر سوم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۰

زمان: اواخر سال ۱۳۵۵

مکان: نشست خصوصی

چکیده: در این سخنرانی تخصص‌گرایی به عنوان یکی از محصولات دنیای مدرن مورد نقد قرار می‌گیرد و عوارض آن بر زندگی انسان امروزین تشریح می‌شود. تخصص‌گرایی‌ای که نه تنها در حوزه‌ی تکنولوژی بلکه در حوزه‌های دیگر علوم انسانی و به‌خصوص در حوزه‌ی آگاهی دینی موجب نوعی از خودبیگانگی و تک‌بعدی شدن انسان امروزی می‌شود. تخصص‌گرایی با تقلیل انسان چندساحتی به یک بعد، اسباب از خودبیگانگی او را فراهم می‌کند. تخصص‌گرایی در حوزه‌ی معرفت دینی نیز در معرض چنین خطری قرار دارد.

 

۶۰- سرود آفرینش

مرجع مکتوب: مجموعه آثار ۱۳

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، خلوت خانه

چکیده: سرود آفرینش متنی است مکتوب که برای اولین بار در کتاب «کویر» به چاپ رسیده و شریعتی در خلوت خود آن را خوانده است. شریعتی این متن را ترجمه‌ای منسوب به دفترهای سبز شاندل می‌داند. سرود آفرینش نوشته‌ای است در باب نسبت انسان و خدا و توطئه‌ی مشترک این دو که شریعتی فلسفه‌ی خلقت را بر آن مبتنی می‌داند.

 

۶۱- معراج و اسراء- صالحات و حسنات

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲ و ۲۸

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: این سخنرانی تحلیلی است از معراج و اسراء پیامبر. معراج وجودی انسان در معراج پیامبر نمادین می‌شود و اسراء که نماد پیوستگی بین دو قبله‌ی مذاهب بزرگ توحیدی است. معراج نمادی است از تکامل وجودی انسان، مظهر حرکت تصعیدی تکاملی وجودی و ارتفاعی انسان و اسراء بحثی است تاریخی و اجتماعی، نماد حرکت تکاملی تاریخی. معراج و اسراء مظهر دو نقش و دو بعد وجودی پیامبر است.

*این نوار به دلیلی کوتاهی مطلب همراه با سخنرانی دیگری تحت عنوان «صالحات و حسنات» عرضه می‌شود که همچنان در نشستی خصوصی توسط شریعتی ایراد شده است.

 

۶۲- حُر

نام دیگر: انسانی در انتخاب فاجعه یا فلاح

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲

زمان:۱۰ دی ۱۳۵۵ (عاشورا)

مکان: تهران، منزل محمد همایون (بنیان‌گذار حسینیه‌ی ارشاد)

چکیده: متنی است مکتوب که شریعتی در میان جمع دوستان خوانده است. این متن درباره‌ی حر، فرمانده‌ی سپاه یزید است که در آخرین لحظه در کربلا جبهه‌ی خویش را تغییر می‌دهد و به اردوی امام حسین می‌پیوندد و شهادت را انتخاب می‌کند؛ انتخابی که به تعبیر شریعتی انتخاب میان فاجعه یا فلاح به قیمت بودن یا نبودن خویش است.

 

۶۳- اقتصاد

نام‌های دیگر: منحنی طبقاتی قرآن، دفتر اول جهت‌گیری طبقاتی

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۰

زمان: اواخر ۱۳۵۵

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: موضوع این سخنرانی جهت‌گیری طبقاتی در اسلام است. به تعبیر شریعتی، انسان قادر است با تکیه بر خودآگاهی طبقاتی سرنوشت‌اش را تغییر دهد.

 

۶۴- چگونه ماندن

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲

زمان: ۱۳۵۵(برابر با ۱۲ محرم ۱۳۹۷)

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: شریعتی در این نشست خصوصی که در دی ماه سال ۵۵ برگزار شده است با مخاطب جوانی سخن می‌گوید که بعد از تغییر ایدئولوژی در درون سازمان مجاهدین و مارکسیست شدن بخشی از اعضای این سازمان با این پرسش روبرو شده است که چگونه می‌شود به‌رغم گفتمان‌های مسلط ایدئولوژیک (لیبرالیزم، مارکسیزم و…) همچنان مسلمان ماند؟ پاسخ شریعتی این است که در برابر بن‌بست لیبرالیسم سرمایه‌داری، عرفان‌گرایی صوفیانه و عدالت‌خواهی ماتریالیستی، اسلام در صورتی که خود را بازخوانی کند می‌تواند یک آلترناتیو باشد.

 

۶۵- ثار

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱۹

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: شریعتی در این نشست خصوصی به مفهوم فلسفی و تاریخی ثار همچون مرغ انتقام می‌پردازد. ثار داستان آغاز و پایان تاریخ است. با هابیل آغاز می‌شود و با آخرالزمان به پایان می‌رسد.

 

۶۶- حجاب

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۱

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: نگاهی است جامعه‌شناسانه به موضوع حجاب. در این سخنرانی شریعتی با اتخاذ نگاهی جامعه‌شناسانه به نقش اجتماعی انتخاب حجاب در تقابل با الگوی سنتی حجاب و الگوی مدرن در زمانه‌ی خود می‌پردازد. از نظر شریعتی همچنان که حجاب در صدر اسلام ورود به یک حزب، به یک فکر، به یک هدف و قرار گرفتن در صفی واحد بوده است انتخاب پوشش توسط نسل جدید را نیز نه بازگشت به سنت قدیم بلکه خلق الگویی سوم می‌داند.

این نوار از آن‌جا که در نشستی خصوصی ضبط شده متأسفانه کیفیت بالایی ندارد و کامل نیست.

 

۶۷- آرزوها

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۵

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، خلوت خانه

چکیده: این نوار توسط شریعتی در خانه‌ی خود و در خلوت ضبط شده و نگاهی است انتقادی بر یک قرن تاریخ سیاسی ایران، از مشروطیت تا نیمه‌ی دهه‌ی پنجاه. نهضت ملی و مبارزات مسلحانه در سال‌های پایانی دهه‌ی چهل و پنجاه نیز موضوع این نقد قرار گرفته است. این نوار شامل دو بخش «دریغ‌ها» و «آرزوها» بوده است و در زمان حیات شریعتی توسط فرزندانش پیاده شده و توسط شخص شریعتی حک و اصلاح شده اما متأسفانه در همان زمان بخشی از نوار پاک شده است. بخش دریغ‌ها در دست نیست. دفتر تدوین و تنطیم آثار شریعتی در دهه‌ی ۶۰ این گفتار را در دو مجموعه‌ی جداگانه به چاپ رسانده است. دریغ‌ها در مجموعه آثار ۲۷ و آرزوها در مجموعه آثار ۲۵ به چاپ رسیده است.

یازده سطر اول در صوت نیست.

 

۶۸- سخن آدم

نام های دیگر: ایدئولوژی ۵، سخن آدم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۳

نام دیگر: ایدئولوژی ۵

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: این نوار به نام‌هایی چون «ایدئولوژی ۵» و «سخن آدم» معروف است. بخشی از این گفت‌وگو تحت عنوان «شفاعت تابویی و شفاعت ایدئولوژیک» در ضمیمه‌ی مجموعه آثار ۲۳ انعکاس یافته و از همین رو در صورت مقایسه با صوت متفاوت به نظر می‌آید.

کیفیت صوت بد است.

 

۶۹- بر در حق کوفتن حلقه‌ی وجود

نام‌های دیگر: رابطه‌ی فرم و محتوا در مسائل اسلامی، خلقت آدم

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲ و ۲۸

زمان: دی ماه ۱۳۵۵

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: بحثی درباره‌ی شعائر مذهبی و ضرورت فرم و بخشی از سخنرانی به نام «فرم و محتوا در مسائل اسلامی» است که در مجموعه آثار ۲۸ به چاپ رسیده است.

 

۷۰- پیام به همایون

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۳۴

زمان: ۱۳۵۵

مکان: تهران، خلوت خانه

چکیده: این پیام خطاب به محمد همایون، بنیان‌گدار حسینیه‌ی ارشاد است که در سال ۱۳۵۵ به‌شدت بیمار بود و در بستر مرگ. شریعتی از او به عنوان کسی یاد می‌کند که پشتوانه‌ی حرکتی شد که از سید جمال تا حسینیه‌ی ارشاد تداوم یافت و از زحمات او تجلیل می‌کند. محمد همایون چند ماه پس از مرگ علی شریعتی دار فانی وداع گفت.

 

۷۱– حسن و محبوبه

نام دیگر: از شما دو تن: شهید شاهد

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۱

زمان: اسفند ۱۳۵۵

مکان: تهران، خلوت خانه

چکیده: گفتاری است داستان‌گونه درباره‌ی معلم روستایی که شاگردانش را از دست می‌دهد. شریعتی این نوار را در خلوت خود پر می‌کند و برای شب هفتم محبوبه متحدین به دست خانواده‌اش می‌رساند. او پس از آزادی از زندان در آستانه‌ی سال ۱۳۵۴ اجازه‌ی حضور در محافل عمومی را نداشته است. اشاره به مرگ دو چریک مجاهد، حسن آلادپوش و محبوبه متحدین که در سال ۵۴-۵۵ در درگیری‌های خیابانی به دست ساواک کشته شدند.

*این نوار متأسفانه از کیفیت بالایی برخوردار نیست.

 

۷۲- میلاد پیامبر

نام دیگر: برخی ویژگی‌های شخصیت پیامبر

معادل مکتوب: مجموعه آثار ۲۸

زمان: ۱۷ اسفند  ۱۳۵۵، روز میلاد پیامبر

مکان: تهران، نشست خصوصی

چکیده: بررسی ویژگی‌های فردی و شخصیتی پیامبر به مناسبت میلاد پیامبر، ویژگی‌هایی همچون صلابت، محبوبیت در اوج قدرت، درهم شکستن ارزش‌های کهنه و خلق ارزش‌های تازه، قدرت در عین ضعف و…

*به روایت دکتر میناچی این نشست در منزل محمد همایون برگزار شده است.

 

۷۳- نیایش

معادل مکتوب: م.آ ۸

زمان:۵۵

مکان: خلوت خانه

شریعتی در خلوت خانه و در ماه های آخر زندگی خود متن نیایش را بازخوانی می کند.

 

**********

 

ج) فهرست سخنرانی‌هایی که به شکل ریل موجود است و تا اطلاع ثانوی در دسترس نیست.

* چهار زندان انسان (مجموعه آثار ۲۵)

* استخراج و تصفیه‌ی منابع فرهنگی (مجموعه آثار ۲۰)

* فرهنگ و ایدئولوژی (مجموعه آثار ۲۳)

* سلام‌های نماز (مجموعه آثار ۲)

* دریغ‌ها (مجموعه آثار ۲۷)

**********

 

د) فهرست سخنرانی‌هایی که صدایی از آن‌ها به‌جا نمانده.

* اگزیستانسیالیزم ، دانشگاه ملی-آبان ۴۷(مجموعه آثار ۲۴)

* مذهب دری است و هنر پنجره‌ای، دروس دانشکده مشهد در سال تحصیلی ۴۶-۴۷ (مجموعه آثار ۳۲)

* سخنی درباره‌ی کتاب. سخنرانی در دانشکده‌ی ادبیات مشهد ۲۳/۹/۱۳۴۸(مجموعه آثار ۲۵)

* عرب پیش از اسلام. دروس دانشکده‌ی مشهد (مجموعه آثار ۲۸)

* تاریخ ایران اسلامی تا صفویه. دروس دانشکده‌ی مشهد در سال تحصیلی ۴۸-۴۹ (مجموعه آثار ۲۷)

* ممالک همجوار. از دروس دانشکده که ضبط می‌شده.(مجموعه آثار ۲۷)

* بررسی پاره‌ای از وقایع صدر اسلام. ضبط شده به شکل خصوصی (مجموعه آثار ۲۸)

* معارف اسلامی (مجموعه آثار ۲۹)

* انسان و تاریخ (سخنرانی در آمفی تئاتر دانشکده‌ی فنی – ۷/۱۰/۱۳۴۸) (مجموعه آثار ۲۴)

* ریشه‌های اقتصادی رنسانس. سخنرانی در مدرسه‌ی عالی بازرگانی-آذر ۱۳۴۹ (مجموعه آثار ۳۱)

* هنر در انتظار موعود ، سخنرانی در مشهد.(مجموعه آثار ۳۲)

* هنر گریزی از آن‌چه هست – مشهد-آبان ۴۸(مجموعه آثار ۳۲)

* انسان بی‌خود –دانشگاه ادبیات تهران-۱۳۴۸(مجموعه آثار ۲۵)

* میزگرد پاسخ به سؤالات و انتقادات-۱۳۵۰حسینیه ارشاد ( با حضور صدر بلاغی، مرتضی شبستری، محمدتقی شریعتی . مجموعه آثار ۲۲)

* چه باید کرد؟ سخنرانی در حسینیه‌ی ارشاد (مجموعه آثار ۲۰)

* نیازهای انسان امروز  ـ دانشگاه جندی شاپور-۱۳۵۰(مجموعه آثار ۲۵)

* بحثی درباره‌ی شهید (مجموعه آثار ۱۹)

* بحثی راجع به شهید- بی تاریخ. (مجموعه آثار ۱۹)

* مرگ، پیغامی به زندگان (مجموعه آثار ۲۹)

* ضرورت تیپ‌شناسی در نوشتن بیوگرافی (مجموعه آثار ۲۹)

* وضع آگاهی طبقاتی (مجموعه آثار ۳۱)