Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors
Search in posts
Search in pages


ترجمه کتاب کویر در جهان عرب ؛ مصاحبه با مترجم کویر، حسن صراف (۲۵تیرماه ۱۳۹۶)

ترجمه کتاب

کویر در جهان عرب

مصاحبه با مترجم کویر، حسن صراف

photo_2017-03-05_10-39-55

کتاب کویر ( صحرا) برای اولین بار به زبان عربی و با کوشش حسن صراف به جهان عرب به تازگی معرفی شده‌است . چاپ و انتشار این کتاب توسط انتشارات دارالرافدین در بیروت در سال ۱۳۹۵ و با نظارت کرسی گفتگوی ادیان سازمان یونسکو در دانشگاه کوفه کشور عراق انجام شده است.  این اولین بار است که ناشرین عراقی نیز به ترجمه آثار شریعتی همت گماشته‌اند.لازم به ذکر است که انتشارات دارالامیر که ناشری است لبنانی با ادعای داشتن حق انحصاری ترجمه آثار شریعتی در جهان عرب اخیرأ در دادگاهی در بیروت مانع از پخش و نشر این کتاب شده‌است. این نزاع حقوقی همچنان میان بنیاد شریعتی و انتشارات دارالامیر در جریان است.

بنیاد فرهنگی شریعتی مصاحبه‌ای را با حسن صراف مترجم کتاب به منظور قدردانی از این کار سترگ و معرفی این اثر برای مخاطب ایرانی زبان انجام داده است که در اینجا می خوانیم :

photo_2017-05-19_19-39-29

جناب آقای صراف! شما عراقی هستید، سال ها در ایران زندگی کرده اید و به تازگی ترجمه کویر را به دنیای عرب زبان برده اید. رفت و برگشت بین این دو زبان باید تجربه نفس گیری باشد. علاوه بر اینکه دنیای کویری شریعتی همیشه قابل ترجمه نیست.

به نام خدا… ضمن عرض تشكر از بنياد فرهنگی نشر آثار دکتر شریعتی در رابطه با دشواری برگردان زبانِ ادبیِ متنِ عمیق وسنگینی مثل (کویرِ شریعتی) به زبانِ مهم وسنگینِ دیگری چون (عربی) باید در ابتدا با فضای خود کویر آشنا بود و دست کم باید فهمید که گفتمانِ شریعتی چه ابعادی دارد و چه می گوید ودر چه سیاقی جدی است و کجا هجو می کند و کجا نقد گزنه اعمال می کند ودست می اندازد وکجا می گرید و کجا حماسه ساز است؟ اين فرازها وفرودها همگی باید در متن ترجمه لحاظ شود. همانطور که گفتید بنده سالها در ایران زندگی کردم. برای ترجمه نثر ادبیات فارسی معاصر به زبان دیگر زادگاه مترجم باید در یک محیط فارسی زبان باشد و زبان مادری اش زبان مقصد (مثل عربی) باشد. در اصطلاح کارشناسان ترجمه به این گونه مترجم (Native) به معنی (اصلی) گفته می شود. بنده در ایران در یک خانواده عراقی متولد شدم و مراحل ابتدایی وراهنمایی ودبیرستان را در شهر مشهد گذراندم. زبان گفتار در منزل عربی بود و در مدرسه و کوچه و بازار فارسی. علاوه بر مطالعه کتب درسی فارسی کتب ادبیات فارسی وعربی را هم مطالعه می کردم. . همه مى دانيم که شهر مشهد خواستگاه اندیشه ی چند محوری شریعتی است. معلمان ودبیران مدارس مشهدی دانش آموزان را با شریعتی آشنا می کنند و چه بسا در مشهد شریعتی بخشی از درس روزمره باشد و برای یک نوجوان یا یک جوان دانشجو در مشهد شریعتی شخصیتی مثل حافظ وسعدی ومولانا ست وخواهی یا نخواهی او در اذهان یکی از شخصیتهای برجسته میراث فکری وادبی وفرهنگی می گردد. بعدها وقتی این نوجوان یا جوان با محیط فرهنگی وسیعتری آشنا می شود می بیند و می فهمد شریعتی که بوده و چه ها کرده و چه تعداد منتقد از اقشار مختلف دارد؟

بنده شخصا شریعتی را در اواخر ایام راهنمایی با کتاب تشیع علوی وصفوی شناختم وبعدها در ایام دبیرستان چاپ قدیمی کتاب کویر که به دهه چهل باز می گردد به دستم رسید. فکر ترجمه این کتاب پس از سقوط رژیم صدام وبازگشت به عراق به ذهنم خطور کرد. در عراق در مقطع کارشناسي رشته ادبیات عربی تحصیل کردم وبیش از پیش با ادبیات وزبان عربی آشنا شدم. در اواخر ایام دانشگاه هنگامی که ترجمه های عربی آثار شریعتی را می خواندم متوجه شدم بخش قابل توجهی از این ترجمه ها زیبایی متون شریعتی را به عربی برنمی گردانند وحتی در ترجمه برخی مترجمان برجسته و بزرگ مانند مترجم معروف مصری (مرحوم ابراهیم الدسوقی شتا) چند اشتباه یافتم. آنجا بود که فهمیدم چرا کسی تا کنون کتاب کویر را ترجمه نکرده و چرا اکثر ترجمه ها تنها شامل کتبی می شود که در اصل سخنرانی بودند وفقط در باب اسلامیات واجتماعیات هستند. به عبارتی دیگر هیچکدام از کویریات شریعتی پیش از ترجمه کویر به زبان عربی ترجمه نشده بود و خواننده عرب زبان شریعتی را تنها از طریق کتبی چون تشیع علوی وصفوی و بازگشت به خویشتن و حج واستعمار واستحمار وغیره می شناخت. لذا با توجه به علاقه ای که به اندیشه شریعتی داشتم و با توجه به استعدادی که در خود یافتم ترجمه کویر را شروع کردم. سخت ترین بخش ترجمه جملات وعبارات بلند متن بود که با دقت بسیار وچندین بار بازخوانی ترجمه کردم. در رابطه با گفتمان شاعرانه وشیوه ی نقالی يا به تعبير دیگر شیوه روایتگری (Narration) شریعتی در کویریات باید بگویم که ظرفیت زبان ادبی عربی به ویژه زبان معاصر آن بسیار بالاست وامکان اینکه همان حرف شریعتی که به زبان فارسی زده به عربی هم منتقل شود وجود داشت. با این حال در برخی جاهای کتاب باز هم نیاز بود در پاورقی توضیحی داده شود. شاید شریعتی که شاعر توانایی هم بود می توانست حرفش را در ابیات منظوم یا در قالب شعر نو بیاورد اما گمان کنم می خواست مخاطبان بیشتری برای کویر داشته باشد ویا اینکه می خواست به مترجمی که در نسل آینده برای ترجمه کویریش اقدام می کند ارفاق کند. اگر متن کویر مثل مثنوی مولانا منظوم بود یا اینکه مثل اشعار نیما واخوان شعر نو بود ترجمه اش به مراتب دشوارتر می شد وخوانندگانش کمتر. خود شریعتی در چندین جا از کویر اشعاری از نیما و اخوان وشاملو آورده و این نشان دهنده همسو بودن کویریات با زبان شعر فارسی معاصر است.

 پس از پایان ترجمه کتاب برای اطمینان بیشتر وبرای اینکه در بهترین مکان چاپ شود از آقای دکتر (حسن ناظم) کمک خواستم. ایشان یکی از برجسته ترین مترجمان زبان انگلیسی در جهان عرب هستند ورشته دانشگاهی ایشان نقد ادبی است و کتب ومقالات بسیاری به رشته تحریر در آوردند و از صاحبنظران معروف در زمینه ادبیات عرب هستند. ایشان متن ترجمه بنده را برای اطمینان بیشتر به همراه دوست وهمکارش آقای دکتر (علی حاکم صالح) چندین بار بازخوانی کرد و هر از چندگاهی برای تغییر واژه یا جمله ای با من تماس می گرفت وبنده معادل دیگری به ایشان ارائه می کردم. خلاصه اینکه متن ترجمه کویر نه تنها با دقت کامل وتوسط یک مترجم آشنا با نثر معاصر فارسی ترجمه شده بلکه توسط دو تن از کارشناسان برجسته ادبیات معاصر عرب نیر بازخوانی و ویرایش شده است.

پس از انتشار کتاب هر کس که آشنایی با زبان و ادبیات فارسی داشت می گفت که ترجمه این کتاب غیر ممکن یا حداقل بسیار دشوار است. چطور ممکن است کویر به عربی ترجمه شود؟ شاید هر مترجم جوانی با این حرفها احساس غرور کند اما بنده به همه این افراد سعی می کنم بفهمانم که دشوار وعمیق بودن متون کویریات به معنای این نیست که غیر قابل ترجمه شدن هستند بلکه هر کسی که این جمله مهم شریعتی را درک کند که (کویر تاریخی که در صورت جغرافیا نمایان شده است) وعلاوه بر آن بر دو زبان مبدأ و مقصد تسلط داشته باشد به راحتی می تواند با شریعتی رابطه بر قرار کند. اگر فکر نکنید که آدم خیال پردازی هستم می گویم در برخی جاها از ترجمه احساس می کردم که شریعتی کتابش را هم به فارسی نوشته و هم به عربی وگویی متن عربیش در حافظه ام ثبت شده وجملات معادل عربی به سرعت وراحتی از ذهنم تراوش می کرد و بر برگه نوشته می شد وحتی اکثر این جملات بعدها در ویرایش ها وبازخوانی های مکرر هیچ تغییری در آنها ایجاد نشد.

با چه تحلیلی سراغ این کتاب رفته اید؟

به نظر بنده وجه نامگذاری کتاب (کویر) در این جمله مهم خلاصه می شود که (کویر تاریخی که در صورت جغرافیا نمایان شده است.) این جمله یا دیدگاه ما را به اندیشه های فلسفی ادبی عمیقی در رابطه با فلسفه مکان وزمان ارجاع می دهد.

انگیزه ی اولیه ای که مرا به ترجمه کویر وادار کرد راهنمایی خود شریعتی در ابتدای کتابش بود که می گفت متونم سه بخش است: اسلامیات و اجتماعیات و کویریات. ومتوجه شدم که خواننده عرب زبان کویریات شریعتی را نمی شناسد. اما بعدها وقتی شروع کردم و گزیده هایی از ترجمه را به یکی از دوستان کارشناس در زمینه فلسفه غرب عرضه می کردم با همفکری و تبادل نظری که داشتیم دریافتیم که در کویر گفتمان فلسفی بسیار عمیقی نهفته است. خود بخش نقد وتقریظ در اکثر جملاتش خواننده ی حرفه ای و کارشناس را به نظریات فلسفی وادبی عمیقی سوق می دهد. همینی که شریعتی می گوید این کتاب (حرفهایی برای نگفتن است) و(این کتاب مخاطبی ندارد) ما را به دیدگاه (موریس بلانشو) منتقل می کند که در مضمون می گوید (متنهایی وجود دارد که خودشان همین گونه به وجود آمده اند). در بخش نامه که شخصا آن را عمیقترین بخش کتاب می دانم شریعتی عارف انسان اسیر مدرنیته را به تصویر می کشد. در ادبیات معاصر عرب متونی از قبیل اگر وجود نداشته باشد دست کم متون مشابهش بسیار کم هستند به ویژه که عرفان وتصوف با رویکردی اجتماعی در تاریخ ادبیات معاصر عرب جایگاه بسیار کم رنگی دارد. کتاب کویر در ورژن عربی آن به نظرم می تواند رویکرد ادبی جدیدی را در میراث ادبیات عرب راه اندازی کند. اما به صورت کلی باید گفت تحلیل کلی که از کویر دارم این است که این کتاب پرسوناژ جدید وناشناخته شریعتی را معرفی می کند وهمانطور که در مقدمه کتاب به عربی گفتم شریعتی مانند یک کوه یخی است که کشتی های سرگردان پژوهشی تنها روی برآمده از آب را می بینند که اسلامیات واجتماعیات است وحاضرند با منظره ی طبیعی وزیبای آن عکسهای یادگاری بگیرند اما وقتی این کشتی ها به این آیسبرگ عظیم نزدیک می شوند با بخش زیرین ونادیده آن (کویریات) ناگهان برخورد می کنند و در دریای استوکس غرق می شوند. غرق شدنی که به مرگ نمی انجامد بلکه عقل و روح را از شک و انکار پالایش می کند و به معبد عظیم یکتایی ویکتویی هدایت می کند.

مخاطبین عرب زبان شریعتی سال هاست شریعتی متفکر و مصلح اسلامی را می شناسد. این ترجمه نوعی آشنایی زدایی را به دنبال خواهد داشت.  گمان می کنید چه نوع خواننده ای به سراغش برود؟

به همان تعداد که دوستدار وعلاقه مند به شریعتی وپوینده راه وی در ایران وجود دارد در جهان عرب نیز وجود دارد. نمی دانم تا چه حد اطلاع دارید که در تمامی کشورهای عربی از شمال افریقا گرفته تا کشورهای حاشیه خلیج فارس واز تمامی مذاهب اسلامی کسانی هستند که نه تنها دوستدار شریعتی هستند بلکه عاشقش هستند. اکثر این هواداران از وجود کتابی بنام (کویر) مطلع بوده و عمدتا منتظر ترجمه عربی آن بودند. اما غالبا کسی از تقسیم بنده ی اجتماعیات واسلامیات وکویریات بی خبر بودند و نمی دانستند در متن کویر چه می گذرد. اما در کنار این دوستداران منتقدان جدی وبعضا بی انصافی هم هستند که شریعتی را به شدت مورد انتقاد قرار می دهند. اما تمامی آنها همانند منتقدان ایرانیش از کتاب کویر چشم پوشی نمی کنند. به نظرم (کویر) برگ برنده ی اندیشه شریعتی است که باعث می شود همه گونه خواننده را به خود جذب کند. بنده شخصا از تمامی اقشار فرهنگی ومعرفتی اعم از سکولار وکمونیست واسلام گرا پیامهایی مبنی بر تاثیر گذار بودن متن کویر دریافت کردم.

کتاب کویر که در سال 49 برای اولین بار به چاپ رسید تا همین دهه اخیر کمابیش از سوی دوستداران و حتی منتقدین شریعتی کمابیش نادیده گرفته شد و یک دهه است گه از پرتیراژترین است. این استقبال جدید از کویر در ایران شاخصی است برای تغییر نوعی نگاه و گفتمان مسلط. نگاه شما به عنوان یک جوان متعلق به دنیای عرب به این کتاب چیست؟

رفتار جامعه عرب با شریعتی بسیار شبیه رفتار جامعه ایران در طول این چهار دهه است. در میان کارشناسان واندیشمندان عرب هم طرفدار شریعتی را می یابیم هم منتقدش را. اگر بهانه ی بیهوده متناقض بودن افکار شریعتی را وسط نکشیم می توانیم بگوییم که کتاب کویر به تمامی این آراء ضد ونقيض پاسخ می دهد. بنده بعنوان یک جوان که در یک جامعه عربی زندگی می کنم این کتاب را سرآغاز مسیری می دانم که شریعتی بنیانگذار آن بود. مسیری که در جوامع شرقی وخاورمیانه با چندین طیف بنیاد گرا و چپ گرا ولیبرال وکمونیست سعی دارد تمامی جوانب عرفانی و اجتماعی واگزیستانسیال وهستی شناسانه را پوشش دهد. چرا که اندیشه شریعتی اندیشه ای چند محوری وچند بعدی است وبرای احاطه به تمامی جوانب آن باید تصویری سراسر نما یا به قول معروف (پانوراما) از وی داشت.

شما با آثار شریعتی آشنایید، تقسیم بندی شریعتی از آثار خود را چگونه می فهمید؟ کویریات، اسلامیات، اجتماعیات

در سیاق پاسخهای سوالات پیش به این مساله اشاره شد. ودر اینجا باید افزود که شریعتی هوشمندانه این تقسیم سه گانه را ارائه کرده تا خوانندگان وحتی منتقدانش راحت تر باشند. مهمتر از آن کویریات به چند دلیل حاوی اسلامیات واجتماعیات نیز هستند. خود شریعتی در لابه لای متن کویر به این نکته اشاره می کند. در مقدمه دوم کویر گفته  این سیصد صفحه نزدیک ده‌هزار صفحه از این کلماتی که هر کدام «پاره‌ای از بودن من است». احتمال اینکه منظورش گفتگوهای تنهایی باشد کم است. چون کتاب دوجلدی گفتگوها هزار صفحه است. لذا عصاره ادبی وهنری اندیشه انقلابی وخودساز علی شریعتی با گذر از اسلامیات واجتماعیات در کویر مجددا با رویکردی جدید آغاز می شود و با هر خوانشی وبا هر ترجمه ای به هر زبانی دیگر تازه می شود.

اخیرا دادگاهی در لبنان پخش کتاب کویر، ترجمه شما را ، به دلیل شکایت انتشارات دارالامیر و با ادعای داشتن انحصار ترجمه آثار شریعتی در جهان عرب ممنوع کرد. در ایران این کتاب نه تنها در کتابفروشی های رسمی بلکه در دستفروشی های کف خیابان هم به فروش می رود. گمان می کنید ممکن است این اثر در جهان عرب هم چنین موقعیتی پیدا کند؟

اینکه ترجمه عربی این کتاب به صورت غیر مجاز یا زیرزمینی هم توزیع شود باید بگویم از همین اکنون آغاز شده… جوانانی در برخی کشورهای عربی هستند که یکی از سرگرمی های آنها (مانند سرگرمی جمع آوری تمبر وسکه) اسکن گرفتن از کتب مهم وتازه ومنشتر کردن آن در به صورت رایگان در اینترنت می باشد. با اینکه این مساله حقوق مولف یا ناشر را ضایع می کند اما به نظرم تا حدی برای نشر فرهنگ کتابخوانی مفید است. به ویژه که اکثر قریب به اتفاق خوانندگان کتاب مورد علاقه خود را خریداری می کنند وبه نسخه الکترونیک آن اکتفا نمی کنند. علاوه بر نشر غیر قانونی ترجمه عربی کویر به صورت الکترونیک که چند هفته پیش از سوی یک کانال تگلرامی کویتی یا عراقی انجام شد احتمال اینکه چاپ افست وزیراکس نیز از آن صورت بگیرد زیاد است. چون همانطور که گفتم شریعتی یکی از پر مخاطبترین نویسندگان واندیشمندان در دنیای عرب است. افزون بر اینکه توزیع آثار شریعتی در هیچ کشوری به جز چند کشور مثل الجزایر وعربستان سعودی با مشکل ممیزی مواجه نیست.

مساله توقیف کتاب از سوی مراجع قضایی لبنان احتمال تجدید چاپ غیر قانونی آن را از سوی برخی سودجویان دو چندان می کند. متاسفانه اکثر ناشران عرب بیشتر بازرگان وسوداگر هستند تا ناشر علم وفرهنگ. بنده طی دیدارهایی که با دکتر احسان وخانم دکتر شریعت رضوی داشتم ناراحتی شدید بنیاد از دار الامیر را دریافتم. این ناشر لبنانی اکثر ترجمه های سابق عربی آثار شریعتی به اضافه چند ترجمه بی کیفیت را در یک دوره ده جلدی چندین بار چاپ ومنتشر کرده. خود محقق و ویرایشگر ترجمه عربی کتاب تاریخ تمدن در مقدمه این کتاب نوشته: ترجمه این کتاب بسیار بد است وجوانب نامطلوب آن هنوز وجود دارد. دارالامیر با این کارنامه ناموفق در نشر ترجمه عربی آثار شریعتی ادعا می کند که معرفی کننده شریعتی به جهان عرب است وچندی پیش به ناشر کتاب کویر گفته بود باید در ایران برای من تندیسی ساخته شود چون من شریعتی را به جهان عرب معرفی کردم. متاسفانه به جای آنکه از انتشار کتاب مهمی چون کویر خوشحال شود و از آن حمایت کند به شکایت علیه ناشر کتاب که دانشگاه کوفه در عراق است اقدام ورزیده. به نظرم یکی از نکات مثبتی که در انتشار ترجمه عربی کتاب کویر به چشم می خورد این است که از سوی انتشارات دانشگاهی دانشگاه کوفه منتشر شده. این انتشارات به هیچ عنوان با هدف سود مالی تاسیس نشده وتنها هدف آن جذب کتب مهم فکری وادبی از سایر زبانها ومنتشر کردن آنهاست. تا کنون هفت عنوان از سوی این انتشارات در زمينه هاى مختلف فلسفه اسلامى وغرب و هنر اسلامى و باستان شناسى وادبيات غرب منتشر شده و کتاب (الصحراء/كوير) كتاب هشتم اين انتشارات است. كتب انتشارات دانشگاهی کوفه به جهت رعایت کیفیت چاپ و توزیع بیشتر در جهان عرب در کشور لبنان که بهترین وحرفه ای ترین چاپخانه ها وطراحان کتاب را دارد چاپ ومنتشر می شود. انتشارات دارالامیر که اصرار دارد تمامی حقوق آثار شریعتی را به دست آورده علیه این کتاب در مراجع قضایی لبنان شکایت کرده وبا اینکه انتشارات کوفه با بنیاد شریعتی قرارداد امضا کرده اما چند روز گذشته دادگاه لبنان حکمی مبنی بر توقیف این کتاب صادر کرده تا هنگامی که تکلیف پرونده مشخص شود. این حکم به اتحادیه ناشران جهان عرب ابلاغ شده و متاسفانه توزیع ترجمه عربی این کتاب بسیار مهم وکلیدی در کشورهای عربی با مشکل قانونی بزرگی مواجه شده که امیدواریم با پیگیری های مستمر بنیاد شریعتی برطرف گردد وناشران خوب وحرفه ای بتوانند به راحتی با نظارت مستقیم بنیاد وبدون پیگردهای قانونی ناروا در مسیر ترجمه ونشر آثار آن معلم شهید گام بردارند.

در پایان ذکر نکته ای در زمینه (کتاب) از خود کویر ضروری است. شریعتی می گوید: (کتاب از آنِ کتابشناس و کتاب فهم است. کتاب‌های دنیا مال کتاب‌فهم‌های دنیاست نه کتابدار‌های دنیا.) کاش ناشران وفرصت طلبان این نکته را بفهمند.



≡   برچسب‌ها
نویسنده : اپراتور سایت تاریخ ارسال : جولای 16, 2017 1995 بازدید       [facebook]